Захаваць спадчыну і стаць каштоўнымі адзін для аднаго (ФОТА)

Фота Алісы Ахрамовіч

16 чэрвеня ў мінскай прасторы “Цэх” прадставілі вынікі працы Міжнароднай праграмы “CHOICE – Cultural Heritage – Opportunity for Civic Engagement”.

Праграма CHOICE цягам двух гадоў рэалізоўвалася ў Беларусі, Украіне, Малдове і Арменіі. Гэты праект быў накіраваны перадусім на ўмацаванне і развіццё арганізацый грамадзянскай супольнасці, якія займаюцца культурнай спадчынай.

Найменш канфліктаў, найбольш рашэнняў

За два гады працы ў Беларусі арганізацыі з розных рэгіёнаў нашай краіны рэалізавалі шэраг праектаў, якія спрыяюць захаванню і пераасэнсаваню гісторыка-культурнай спадчыны: ад аднаўлення гістарычнага цэнтра Магілёва да стварэння ўнікальных экскурсій і папулярызацыі спеўных традыцый. Усе ініцыятывы прэзентавалі свае дасягненні ў мінскай прасторы ЦЭХ, дзе два гады таму быў абвешчаны старт міжнароднай праграмы.

Андрэа Віктарын. Фота Алісы Ахрамовіч

Імпрэзу наведала кіраўнік дэлегацыі Еўразвязу ў Беларусі Андрэа Віктарын, якая  выказала задавальненне, што праект CHOICE рэалізуе ў тым ліку Міжнародны кансорцыюм “ЕўраБеларусь”, і гэта не адзіная праграма іх супольнага супрацоўніцтва.

– Я падтрымліваю намаганні па захаванні культурнай спадчыны і за тое, каб у краіне рабіліся крокі для развіцця сваёй самасвядомасці і нацыянальнай ідэнтычнасці. Сфера культуры і творчасці – адна з найбольш дынамічных у Еўразвязе: на яе долю прыпадае 2,6 % ВУП усяго ЕЗ, у ёй працуе 8,3 млн чалавек – гэта ў 2,5 разы больш, чым у аўтамабільнай вытворчасці. Культурная спадчына не павінна ўспрымацца яе дадзенасць, яе ствараюць улады, грамадзянская супольнасць, людзі, якія займаюцца культурай, і часам на гэта ёсць розныя погляды. Я паводле адукацыі гісторык і раней ужо працавала ў вашай краіне. Некаторыя мерапрыемствы, у якіх я ўдзельнічаю, нагадваюць дух СССР. Тым не менш, ёсць такія імпрэзы, як гэтая, і я адчуваю сябе, як у Берліне. Вельмі важна мець такія дыялогавыя пляцоўкі, дзе можна паспрачацца і пасварыцца аб культуры. Вельмі важна абменьвацца досведам з людзьмі, якія займаюцца культурнымі пытаннямі ў Еўропе, даведвацца пра перадавыя падыходы, якія існуюць.

Андрэа Віктарын. Фота Алісы Ахрамовіч

Спадарыня Віктарын распавяла пра шэраг праграм, пры дапамозе якіх Еўразвяз намагаецца дапамагаць развіццю культуры ў Беларусі, і адзначыла, што сафінансаваныя праекты з’яўляюцца найбольш эфектыўнымі.

Дырэктар Міжнароднага кансорцыюма “ЕўраБеларусь” Таццяна Пашавалава распавяла, што два гады праляцелі незаўважна. І хоць найдыйшоў час падвесці вынікі працы, праект усё ж на гэтым не сканчаецца.

Першаснай мэтай праграмы была падтрымка арганізацый грамадзянскай супольнасці, і гэта сталася добрай магчымасцю папрацаваць з сектарам культуры праз грамадзянскую супольнасць.

– Спадчына – гэта вельмі канфліктагенная зона. І калі не навучыцца арганізоўваць дыялог людзей і інстытуцый з рознымі інтарэсамі і каштоўнасцямі вакол гэтага аб’екта, усё пераўтвараецца ў канфлікт, – заўважыла Таццяна Пашавалава.

Знаходжанню рашэнняў паспрыяў, у тым ліку, шэраг міжнародных семінараў, якія праходзілі ў гарадах Гюмры (Арменія), Нясвіж (Беларусь), Кішынёў (Малдова) і Львоў (Украіна).

– У праекце мы мадэравалі сітуацыю палітычнай камунікацыі розных груп. Сярод іх былі інтэлектуалы, вузкія прафесіяналы (нават работнікі міністэрстваў), папулярызатары, мастакі, актывісы мясцовых супольнасцяў. Уся сутнасць праекта заключалася ў камунікацыі гэтых людзей, каб узнікала як найменш канфліктаў і найбольш рашэнняў, – патлумачыла Таццяна Пашавалава.

Генеральны дырэктар Міжнароднага кансорцыюма “ЕўраБеларусь” Улад Вялічка курыраваў каманду кансультантаў, якія працавалі з партнёрамі, і прадставіў рэзюмэ развіцця патэнцыялу арганізацый грамадзянскай супольнасці ў сектары спадчыны.

Улад Вялічка. Фота Алісы Ахрамовіч

– Нашы задачы канцэнтраваліся вакол некалькіх аспектаў. Па-першае, пытанне павышэння эфектыўнасці. Па-другое, больш шырокае разуменне спектру зацікаўленых бакоў: для каго адбываецца дзейнасць вакол культуры? Па-трэцяе, пытанне супрацоўніцтва, удасканалення мэнэджменту, развіццё адмысловых кампетэнцый, патрэбных у арганізацыях.

Асноўныя вынікі, якіх удалося дасягнуць, заключаюцца ў вырашэнні канфліктаў унутры арганізацый, больш шырокім і дакладным бачанні кола зацікаўленых бакоў, стварэнні і рэістрацыі трох новых арганізацый, нарошчванні кампетэнцый у новых сумежных сферах, запуску новых практык, больш актыўнай прысутнасці на знешніх пляцоўках, знаходжанні больш рэсурсна ўстойлівых мадэляў дзейнасці і іх манетызацыі.

Фота Алісы Ахрамовіч

Спадчына, напоўненая зместам

Аб тым, наколькі карысным і важным быў праект CHOICE для арганізацый грамадзянскай супольнасці і наколькі ён павялічыў патэнцыял арганізацый і ініцыятыў, можна меркаваць па крэатыўных праектах і іншай дзейнасці, якія рэалізоўвалі ўдзельнікі праграмы цягам гэтых двух гадоў.

Першы з іх – рэканструкцыю старажатнага квартала Школішча ў Магілёве – ажыццяўляла Беларускае добраахвотнае таварыства аховы помнікаў гісторыі і культуры на чале з кіраўніком арганізацыі Антонам Астаповічам.  

– Мы напісалі навуковае абгрунтаванне і стварылі архітэктурную канцэпцыю, правялі вялікую бібліяграфічную працу. Архітэктурная канцэпцыя была прэзентаваная шырокаму колу ў Магілёве, пасля пайшла праца з зацікаўленымі бакамі: трэба было даказаць органам мясцовай улады пра вартасць гэтага праекта, бо квартал Школішча ўваходзіць у склад гісторыка-культурных каштоўнасцяў. Нам трэба было зацікавіць бізнес-супольнасць, каб прыцягнуць інвестараў. Папрацаваць з рэлігійнымі супольнасцямі, бо там трэба аднаўляць шмат рэлігійных аб’ектаў, а таксама з архітэктурнай супольнасцю Магілёва. Атрымалі шэраг станоўчых заключэнняў на аб’екты, але былі і праблемы. Калі атрымалі паразуменне з уладамі, паразумення з бізнесам не знайшлі праз будынак сінагогі (гэты аб’ект знаходзіцца ў прыватнай уласнасці і падчас вышукаў быў зроблены шэраг парушэнняў). Бізнес-супольнасць яшчэ не саспела працаваць у гэтым кірунку, таму вырашылі не брацца за гэты аб’ект. Але дабіліся зацікаўленасці грамадзянскай супольнасці і дамагліся больш шчыльных кантактаў з мясцовай супольнасцю і ўладамі. Працы на аб’екце па аднаўленні Пакроўскай царквы ўжо вядуцца, – распавёў Антон Астаповіч.

ГА “Беларускі камітэт ICOMOS” рэазізавала праект “Зандажы і Міражы Ашмян” па рэгенерацыі і рэстаўрацыі архітэктурных аб’ектаў у Гродзенскай вобласці.

– Наша задача была адрадзіць цікаўнасць мясцовых жыхароў да сваёй радзімы. Гісторыя – гэта не толькі падзеі і даты, але і запіс у дзённіку, і кубак, што застаўся ад бабулі, і іншыя рэчы, якія перадаюць гэтае жывое дыханне, – лічыць адна з арганізатараў праекта, тэатральная рэжысёрка Таццяна Шылава. – Канчатковай нашай мэтай было правесці спектакль на плошчы, у якім узялі ўдзел школьнікі, настаўнікі гісторыі, пенсіянеры, людзі сярэдняга веку. Былі зроблены дэкарацыі будынкаў, якія захаваліся і якіх ужо няма, і яны стваралі адчуванне міража. Пра кожны будынак акцёры распавядалі паэтычныя гісторыі, пастаноўка атрымалася вельмі эмацыйнай, бо яна датычылася кожнага. Дарэчы, дзякуючы ўспамінам адкрылася, што ў 1950-х гадоў быў напісаны “Ашмянскі вальс”, які напрыканцы спектакля спелі ўсе гледачы.

Бадай, самы кранальны праект – “Мастацтва шчырага сэрца”, прысвечаны творчасці разбяра па дрэве, знакамітага народнага майстра з вёскі Стойлы на Берасцейшчыне Міколы Тарасюка. Ён стварыў музей “Успаміны Бацькаўшчыны”, выразаючы фігуркі з дрэва, якія адлюстроўвалі жыццё вяскоўцаў сярэдзіны ХХ стагоддзя. Пра “драўляны народ” Міколы Тарасюка і яго стваральнікаў неаднаразова здымалі фільмы і перадачы. Яшчэ пры жыцці майстра яго творчай спадчынай стала апекавацца аднасяльчанка Ларыса Быцко, якая стала ідэльнай натхняльніцай батлейкі паводле жыцця і творчасці Міколы Тарасюка.

Вялікую працу правялі валанцёры праекта “Вузел жыцця” ад Яўрэйскай супольнасці Магілёва на чале з Ідай Шандаровіч. Гэты праект прысвечаны яўрэйскай эпіграфіцы.

Іда Шандаровіч і Таццяна Пашавалава. Фота Алісы Ахрамовіч

– Мы ганарымся тым, што за час рэалізацыі праекта каталагізавалі поўны каталог чатырох старажытных могілак 16 – 18 стагоддзяў (праваслаўных і трох яўрэйскіх), – гаворыць спадарыня Іда. – Адны знаходзяцца ў Магілёве, астатнія – у былых мястэчках. Яны ўсе ў вельмі кепскім стане. Але былі зроблены каталогі, усе помнікі сфатаграфаваны, эпітафіі на каменнях перакладзены на рускую мову. Па выніках праекта выдадзены буклет, які ёсць у інтэрнэце, ён утрымлівае падрабязную характарыстыку могілак усхода Беларусі. Часам старажытныя могілкі – гэта ўсё, што засталося ад былой архітэктурнай спадчыны мястэчак.  

Праблема захавання культурнай спадчыны ў маленькіх гарадах, па словах Іды Шандаровіч, не толькі ў юрыдычных і фінансавых аспектах, а ў ментальным адчужэнні людзей ад свайго краю. Людзі жывуць матэрыяльна цяжка. Не толькі грамадзяне, але і прадстаўнікі ўлады кажуць, што ад іх дзеяннў нічога не залежыць. А па-трэцяе, людзі не ведаюць сваёй гісторыі.

Аб каларыстычным праекце Лятучага ўніверсітэта “Колер Беларусі” распавяла Юлія Галіноўская.

Юлія Галіноўская. Фота Алісы Ахрамовіч

– Задумваючы гэты праект, Лятучы ўніверсітэт меў на мэце прасоўванне каларыстычных, эстэтычных прэферэнцый беларусаў у сучасныя формы візуальных практык. Хацелася акцэнтаваць увагу адмыслоўцаў на традыцыйных візуальных маркерах і паказаць, што гэта можа быць падмуркам сучасных архітэктурных і дызайнерскіх рашэнняў. Адначасова гэта можа быць метадам працы з культурнай спадчынай. Каштоўнасным для нас было тое, што сама дзейнасць была скіравана да традыцыі. Аўтар даследванняў дызайнер Міхал Анемпадыстаў звяртаўся да традыцыі, знахозіў сувязі, і гэта наноў ставіла пытанні стылю, гармоніі і ўводзіла традыцыю ў сучасныя спосабы адказаў на гэтыя пытанні. Другая каштоўнасць – даследчыцкая праца, якая задавала спосаб стасункаў з традыцыяй, культурнай спадчынай, задаваўся такі інтэлектуальны фон: да эстэтычнага можна дабудоўваць фактар рацыянальнага. Фінальнымі прадуктамі праекта сталі выстава “Колер Беларусі” і кніга.

Ірына Лукашэнка прадставіла праект ад напачатку нефармальнай ініцыятывы “Дзіцячыя творчыя майстэрні галерэі “Ў”, якая перарасла ва ўстанову “Амбасада кульутры”.

– “Дзіцячыя творчыя майстэрні” былі створаныя ў галерэі “Ў” ў 2012 годзе з мэтай знаёміць людзей з сучасным беларускім мастацтвам. Цяпер гэта не толькі дзеці, але і падлеткі, і пенсіянеры. Галоўны прадукт – кніга “Мастацтва ХХ стагоддзя: Віцебская школа”. Таксама да кнігі была створана методыка па працы педагогаў і бацькоў з дзецьмі на тэму мастацтва. Апроч метадычнага дадатку была створана гульня. Ужо рыхтуецца да выдання кніга пра Казіміра Малевіча, таксама падчас працы ўмацавалася партнёрства з рэгіёнамі і бізнесам.

Фота Алісы Ахрамовіч

Яшчэ адзін глабальны мастацкі праект – “УНОВІС-форум” у Віцебску.

– Творчае аб’яднанне УНОВІС утварылася ў 1920 годзе ў Віцебску і паўплывала на ўвесь свет, – распавядае кіраўнік праекта Валянціна Кірылава. – У нас была мэта адрадзіць эскізы трамваяў, распрацаваныя ў 1920-х, і пазнаёміць людзей з мастацтвам і сваёй спадчынай. Спачатку пра УНОВІС ведалі толькі 25 нашых спецыялістаў. Пасля выхаду ў горад трамваяў 45 выданняў далі пра гэта інфармацыю. Гэта зацікавіла сотні тысяч людзей. Тры гады Віцебскі гарвыканкам без аплаты будзе вазіць тры маршруты з эскізамі. У экскусійна-турыстычныя маршруты Віцебска ўведзена 6 новых аб’ектаў, распрацаваных на праграме. Таксама быў абвешчаны конкурс “Азбука-УОВІС”. З чатырох краін атрымалі больш за 30 праектаў, з іх адабралі 10 і іх будуць выконваць на тэрыторыі Віцебска.

Адметны праект Беларускага саюза дызайнераў – “Беларускі плакат”, пра які распавёў старшыня арганізацыі Зміцер Сурскі.

Зміцер Сурскі. Фота Алісы Ахрамовіч

– Беларускі плакат – з’ява, вядомая сусветна. У часы Перабудовы ён атрымаў шмат міжнародных узнагарод і захоўваецца ў сусветна знакамітых музеях плакату.

Першай задачай было зрабіць рэстытуцыю беларускага плаката,бо ў часы вайны многія былі звезены ў Расію і там засталіся.

Аляксей Чубат – кіраўнік праекта па захаванні і папулярызацыі беларускай спеўнай спадчыны “Спеўны сход”.

– Песні збіраюцца, але чамусьці застаюцца ў архівах, іх трэба папулярызаваць. Мас-культура забівае нашу песенную традыцыю, – гаворыць Аляксей.

Цягам працы над праектам праходзілі тэматычныя мерапрыемствы, адукацыйныя курсы.

– Мы прапанавалі новы інструмент для спазнання спадчыны. Укаранілі інструмент для адпачынку, паказалі, што можна браць захаванне спадчыны на сябе, а таксама тое, што традыцыйная культура – модная і яе можна манетызаваць.

Дзясяты праект – Brest Stories Guide – праграмы CHOICE стварыла берасцейская прастора/тэатр “Крылы Халопа”, ён прысвечаны яўрэйскай гісторыі Брэста і распавядае пра генацыд, дыскрымінацыю, складанасці жыцця яўрэйскай супольнасці ў 1930 – 1950-я гады. Вынікам праекта стаў мабільны дадатак – гід па горадзе, які ўключае 6 маршрутаў, прысвечаных яўрэйскай гісторыі. У фармаце аўдыягіда на некаторых кропках можна пачуць гісторыі колішніх жыхароў горада ў тэатралізаванай форме. Праект выклікаў вялікую ўвагу з боку экспертаў, медыя і неабыякавых людзей і будзе развівацца далей, асвятляючы іншыя тэматыкі.

Як зазначыў дырэктар “Цэнтра еўрапейскай трансфармацыі” Андрэй Ягораў, “такога кшталту культурніцкія праекты адказваюць на выклікі рэгіёна асэнсавання сябе як каштоўных і цікавых адзін для аднаго”.

А дызайнер Міхал Анемпадыстаў звярнуў увагу на тое, што ўсведамленню гісторыка-культурнай спадчыны папярэднічае напаўненне аб’екта спадчыны зместам.

Міхал Анемпадыстаў. Фота Алісы Ахрамовіч

– Змест можа быць сакральным, сімвалічным, пачуццёвым – не толькі вярбальным, але і невярбальным. Змест уплывае на вобраз і стыль яго рэканструкцыі. Змест з’яўляецца зонай вайны культур і войнаў ідэнтычнасцяў. Змест з’яўляецца важнай складовай спадчыны і мае такую ж патрэбу ў ахове, як і сам аб’ект. Прагавораны аб’ект робіць спадчыну здабыткам, якая падлягае захаванню.

Поўны тэкст выступу Міхала Анемпадыстава можна прачытаць тут.

Напрыканцы Таццяна Пашавалава распавяла, што па выніках праекта ствараецца кніга і вэб-сайт – электронная версія кнігі.

Даведка “ЕўраБеларусі”: 

Міжнародны праект "CHOICE — Cultural Heritage: Opportunity for Improving Civic Engagement" рэалізуецца Асацыяцыяй агенцтваў мясцовай дэмакратыi ALDA (Францыя) сумесна з Міжнародным кансорцыюмам "ЕўраБеларусь" (Лiтва).

Праект разгортваецца ў Беларусі, Украіне, Малдове і Арменіі ў межах праграмы ЕЗ "Усходняе партнёрства" пры iнфармацыйнай і кансультацыйнай падтрымцы арганiзацый-партнёраў:

Цэнтра культурнага менеджменту (Львоў, Украіна);

Нацыянальнага камітэта ICOM (Кішынёў, Малдова);

Адукацыйна-даследчага фонда Millennium (Ерэван, Арменiя);

Грамадскага аб’яднання "Цэнтр сацыяльных інавацый" (Мінск, Беларусь).

Беларуская частка праекта — "CHOICE-Беларусь: спадчына i сучаснасць" — грунтуецца на каштоўнасці культурнай спадчыны як рэсурсу для ўмацавання і развіцця сучаснай беларускай ідэнтычнасці і еўрапейскага цывілізацыйнага выбару Беларусі. Арганiзатары праекта маюць мэтай надаць імпульс пашырэнню разнастайнасці інавацыйных падыходаў і ініцыятыў па ўвядзенні культурнай спадчыны Беларусі ў сучаснае культурнае жыццё беларускага грамадства.