Што не так у Беларусі з акадэмічнымі свабодамі і правамі студэнтаў?

AD

Балонскія каштоўнасці ў нашай краіне не спяшаюцца рэалізаваць, а ўсё, што зроблена ў рэфармаванні сістэмы адукацыі, паступова пераўтвараецца ў анахранізм.

Днямі ў Мінску прайшла каферэнцыя, прысвечаная акадэмічным каштоўнасцям і перспектывам рэфармавання вышэйшай адукацыі ў Беларусі. Эксперты ў сферы адукацыі, выкладчыкі, праваабаронцы, прадстаўнікі грамадзянскай супольнасці, актывісты студэнцкага самакіравання, а таксама калегі з Украіны абмеркавалі рэалізацыю Дарожнай карты, акадэмічныя свабоды, правы студэнтаў і іншыя актуальныя пытанні.  

“Цяпер мы – краіна-аўтсайдар”

Як зазначыла кіраўніца інфармацыйна-практычнай установы «Студэнцкая фабрыка думкі» Крысціна Мурашова, калі ў беларускіх студэнтаў і пытаюцца пра іх меркаванне, яно не ўлічваецца пры вырашэнні праблем.

Якім чынам студэнцтва можа данесці сваю думку? Адзін з варыянтаў – праз стварэнне студэнцкіх аб’яднанняў. Але і з гэтым у Беларусі не ўсё проста.  Юрыст, дырэктар Цэнтра прававой трансфармацыі Вольга Смалянка звярнула ўвагу, што аб’яднанні ствараюцца, перадусім, каб культываваць каштоўнасці. Адно з патрабаванняў Дарожнай карты рэфармавання вышэйшай адукацыі ў тым, што Беларусь павінна забяспечыць умовы для стварэння і рэгістрацыі аб’яднанняў студэнтаў і выкладчыкаў. Дзяржава да сярэдзіны 2016 года мусіла прыняць заканадаўчыя захады ў гэтым кірунку і праз год рэалізаваць іх. “Калі мы паглядзім планы законапраектнай дзейнасці на 2017 год, на жаль, нічога аб свабодзе асацыяцый там няма”, – гаворыць Вольга Смалянка.

Па яе словах, цяпер у Беларусі дзейнічае вельмі кепскае заканадаўства аб грамадскіх аб’яднаннях. Яшчэ ў 1990-х гадах у гэтым плане наша краіна была досыць прагрэсіўнай, але цяпер мы – краіна-аўтсайдар.

“У Беларусі існуе крымінальная адказнасць за дзейнасць незарэгістраванай арганізацыі. Мы – адзіная краіна ў Еўропе, нават у Туркменістане за гэта толькі адміністратыўная аказнасць”, – падкрэслівае юрыст.

Цяпер у нас дзейнічае 2 700 зарэгістраваных арганізацый, у той час як у блізкай па колькасці насельніцтва Чэхіі – больш за 40 000.

Між тым зарэгістраваць грамадскае аб’яднанне ў Беларусі не так ужо і лёгка. “За 20 год я так і не навучылася рыхтаваць дакументы для рэгістрацыі грамадскіх аб’яднанняў, вельмі шмат з іх атрымліваюць адмовы. Наша заканадаўства дазваляе адмовіць у рэгістрацыі любому грамадскаму аб’яднанню, як бы добра не былі падрыхтаваныя паперы”.

Вольга Смалянка дадае, што з 2001 года суд ні разу не стаў на бок заяўніка, рашэнні заўсёды выносяцца на карысць органа, які рэгіструе. Праваабаронца прывяла прыклад, калі для рэгістрацыі аб’яднанняў некалькі разоў перапісвалі Статут БРСМ і атрымлівалі адмовы праз вялікую колькасць памылак у дакументах.

“Мы гаворым пра акадэмічныя свабоды, тым часам для таго, каб стварыць студэнцкую арганізацыю, патрэбны ліст падтрымкі ад вну”, – дадала выступоўца.

Украінскі досвед

Украіна далучылася да Балонскага працэсу яшчэ ў 2005 годзе. Па словах украінскага філосафа, культуролага і эксперта ў сферы ўніверсітэцкай адукацыі Сяргея Курбатава, Украіна сутыкнулася з супярэчлівасцю паміж цэнтралізаванай сістэмай упраўлення вышэйшай адукацыяй і акадэмічнай свабодай і фармаваннем грамадзянскай супольнасці ў акадэмічным асяроддзі. Другая праблема імплементацыі Балонскага працэсу ў нашых суседзяў звязана з падменай тэрміналогіі, калі прыгожымі словамі называюць абсалютна неадэкватныя практыкі, што прыводзіць да карупцыі сістэмы адукацыі. І трэцяя праблема – калі пэўныя практыкі, без ацэнкі іх станоўчага ўздзеяння, на ўзроўні лозунгаў абвяшчаюцца мэйнстрымам.

“Балонскі працэс не можа быць мэтай, толькі сродкам”, – перайначыў Сяргей Курбатаў вядомую этычную максіму.

Дарожная карта: працяг будзе?

“Мы не павінны бачыць у Балонскім працэсе панацэю, – пагаджаецца сябра Грамадскага Балонскага камітэту Уладзімір Дунаеў. – Нават калі досыць ідэалізавана падыходзіць да таго, што зроблена, немагчыма не прызнаць, што сёння гэта ўжо, па сутнасці, анахранізм”.

Эксперт лічыць, што беларуская сістэма вышэйшай адукацыі мае патрэбу ў рэформах іншага парадку. Але гэта не начыць, што Беларусі, якая “застрала ў самым пачаку ХХ стагоддзя”, Балонскі працэс непатрэбны.

“У адрозненне ад многіх іншых краін, для нас ён дэтальна інструменталізаваны Дарожнай картай. Тыя праблемы, якія мы яшчэ ў 2011 годзе акрэслілі як ключавыя, адлюстраваныя ў ёй. На жаль, мы бачым, што сёння рух на шляху імплементацыі Дарожнай карты вельмі марудны. Але я б не стаў казаць, што ў нас увогуле няма ніякага прагрэсу. Ён уяўляе сабой драматычны працэс супрацьдзеяння груп стэйкхолдараў уладзе”.

Праўда, тэрмін імплементацыі Дарожнай карты завяршаецца ў траўні 2018 года. Фактычна, сёлета ў верасні ўжо пачнецца падрыхтоўка справаздачы, таму вялікага прагрэсу эксперты не чакаюць.

“Для Беларусі трэба настойваць на захаванні гэтага індывідуальнага падыходу і ставіць пытанне аб працягу Дарожнай карты на наступны перыяд, скажам, да 2020 года. Гэта дае шанец захаваць інстументы міжнароднага кантролю і заахвочвання ўладаў да выканання абавязацельстваў”, – лічыць Уладзімір Дунаеў.