Размеркаванне: заканадаўства не ведаюць ні студэнты, ні адміністрацыі ВНУ?

На сённяшні дзень з усіх краін былога Савецкага Саюза толькі ў Беларусі дзейнічае сістэма размеркавання пасля вучобы на бюджэце.

Што робяць выпускнікі, якія не хочуць адпрацоўваць размеркаванне пасля вучобы? Правільна, плацяць дзяржаве 123 мільёны, і не адпрацоўваюць. Альбо “не даязджаюць” да месца размеркавання, і тады ім усё роўна даводзіцца выплачваць грошы, але ўжо праз суд. Самыя разумныя шукаюць шчыліны ў заканадаўстве, ці ходзяць на спецыялізаваныя трэнінгі. Такія, напрыклад, ладзіць Брацтва арганізатараў студэнцкага самакіравання (БАСС). Арганізацыя дапамагае студэнтам знайсці працу, заняцца прадпрымальніцтвам, а таксама праводзіць для ўсіх зацікаўленых кансультацыі па размеркаванні.

“Студэнты інфантыльныя ў абароне сваіх правоў”

– Мы не адказваем на пытанне “Як “адкасіць” ад размеркавання?”, – папярэдзіла журналіста Службы інфармацыі “ЕўраБеларусі” старшыня БАСС, юрыст Крысціна Мурашова, пакуль слухачы збіраюцца на кансультацыю. – У цэлым у заканадаўстве па гэтым пытанні ёсць прабелы. Гэта звязана з эканамічнай сітуацыяй і са зменамі на рынку працы, таму знайсці такую магчымасць можна. Але наша дзейнасць накіравана на вырашэнне канкрэтных праблем.

Сярод такіх праблем, па словах Крысціны, тое, што нярэдка студэнты ўвогуле не ведаюць, чым з’яўляецца размеркаванне, альбо як скласці індывідуальную заяўку на размеркаванне ад прадпрыемства, ці маюць пытанні па пераразмеркаванні. Часцей за ўсё выпускнікоў хвалюе, як застацца працаваць у пэўным рэгіёне, паступіць у магістратуру за мяжу.

– Часта не задавальняюць заяўкі на размеркаванне, калі выпускнік не мае рэгістрацыі ў пэўным рэгіёне (дыскрымінацыя па месцы жыхарства). Але паводле працоўнага заканадаўства забаронена дыскрымінацыя па месцы прапіскі, і чалавеку не могуць адмовіць у прыёме на працу толькі таму, што ён не прапісаны ў гэтай мясцовасці.

Адной з праблем, па словах Крысціны Мурашовай, з’яўляецца і тое, што вельмі рэдка з універсітэтаў тэлефануюць, каб даведацца, як уладкаваўся малады спецыяліст на працы па размеркаванні.

– Чамусьці ёсць тэндэнцыя, што самі будучыя выпускнікі баяцца звяртацца ва ўніверсітэты па пытаннях размеркавання. Студэнты ўспрымаюць дэканат варожа, хаця там, наадварот, павінны дапамагаць. Сутыкаемся з тым, што студэнты праяўляюць інфантыльнасць у абароне сваіх правоў. Нават пры магчымасці прынесці індывідуальную заяўку на размеркаванне не ўсе ёй карыстаюцца.

Па словах старшыні БАСС, многія ўспрымаюць размеркаванне як “працоўную павіннасць” ці “вяроўку на шыю”, чым як магчымасць знайсці добрую працу па спецыяльнасці. Няма разумення таго, што з гэтай сітуацыі можна атрымаць пэўную выгаду для сябе.

Хаця былі выпадкі, калі выпускнікі даходзілі да суда (праўда, нячаста, бо гэта звязана з істотнымі фінансавымі выдаткамі), пацвярджалі факты парушэння працоўнага заканадаўства і пераразмяркоўваліся.

А вось пазбегнуць размеркавання, паступіўшы вучыцца за мяжой, усё адно не ўдасца.

– У вас ёсць магчымасць адтэрмінаваць размеркаванне, толькі калі вы ідзяце на больш высокую ступень адукацыі на дзённае бюджэтнае аддзяленне ў Рэспубліцы Беларусь. Замежжа тут, як бачыце, не прадугеджана. Магчымы варыянт паступіць у беларускі ўніверсітэт, а затым па абмене перавесціся ў тую замежную ВНУ, з якой у вашага ўніверсітэта заключана дамова. Але праблема ў тым, што дзяржавай гэты тэрмін абмежаваны годам. А вучоба ў магістратуры за мяжой, на жаль, даўжэйшая. І хоць мы далучыліся да Балонскага працэсу, пакуль ніякіх стандартаў па гэтых абменах не прадугледжана.

Крысціна Мурашова раіць выпускнікам найперш спрабаваць вырашаць пытанні, звязаныя з размеркаваннем, у дэканаце. Апроч таго, не лішнімі будуць веданне законаў і ўласная ініцыятыва ў пошуку добрага месца для першай працы.

“Ніколі не было, каб настолькі татальна не хапала заявак”

Пакуль гутарым з Крысцінай, у офісе арганізацыі збіраецца з паўтара дзясятка студэнтаў старшых курсаў сталічных ВНУ, ёсць і тыя, хто ўжо адпрацоўвае размеркаванне, але хацеў бы працягнуць вучобу за мяжой. На пытанні прысутных сёння, апроч Крысціны, адказвае студэнт гістфака БДУ Дзмітрый Варнашоў. Ён гаворыць, што хацеў дапамагаць выпускнікам разбірацца ў юрыдычных момантах, гэта вельмі карысны досвед юрыдычнай практыкі. Да таго ж сам сканчвае сёлета ўніверсітэт, і таму веды па размеркаванні яму вельмі спатрэбіліся.

Кансультант спытаў у прысутных, ці было ў іх ужо папярэдняе размеркаванне. Студэнты адказалі, што было, але неяк дзіўна: хутчэй, адміністрацыі ВНУ хацелі даведацца, хто ўжо сам знайшоў сабе месца дя адпрацоўкі.

– Пра папярэдняе размеркаванне ў заканадаўстве нічога не сказана, але вы маеце рацыю: яго праводзяць для таго, каб высветліць, што выпускнікі знайшлі самі.

Па просьбах слухачоў Дзмітрый тлумачыць, якім чынам задавальняюцца заяўкі.

– Ёсць такое паняцце як базавая арганізацыя. Напрыклад, калі вы навучаецеся па спецыяльнасці “прамысловае і грамадзянскае будаўніцтва”, асноўным заказчыкам універсітэта на вашу спецыяльнасць будзе Міністэрства архітэктуры і будаўніцтва. І яго заяўкі будуць задавальняцца ў першую чаргу, бо гэта базавая арганізацыя. Калі такіх арганізацый некалькі, то задавальняць іх заяўкі будуць у залежнасці ад таго, хто раней заключыў дамову аб супрацоўніцтве з універсітэтам. Астатнія заяўкі будуць задавальняць у другую чаргу.

Студэнты цікавяцца, ці можна размяркоўвацца ў прыватныя арганізацыі (па іх словах, у адных ВНУ кажуць, што такіх заявак увогуле не прымаюць, у другіх прымаюць, але задавальняць не спяшаюцца). Крысціна Мурашова тлумачыць схему:

– ВНУ з’яўляецца дзяржаўнай структурай. У камісіі, у асноўным, сядзяць дзяржслужачыя. Заказчыкамі кадраў часцей за ўсё з’яўляюцца дзяржарганізацыі. Вы самі разумееце, што дзяржава больш хоча задаволіць свае інтарэсы, чым інтарэсы выпускніка.

Па словах Крысціны, існуе негалосная градацыя: любая базавая арганізацыя – гэта №1 у чарзе на задавальненне заявак. Далей ідуць дзяржаўныя структуры (РУП/КУП/ААТ). А далей – ЗАТ, ТАА, СТАА, замежныя прадпрыемствы, ІП. Ці шмат заявак дойдзе да апошняга ўзроўню?.. Дарэчы, калі вы ІП, то не можаце заключыць працоўную дамову самі з сабой, таму размеркаванне на ўласнае прадпрыемства па законе немагчыма. Затое цалкам законнай будзе лічыцца адпрацоўка на 0,1 стаўкі.

Падчас кансультацыі высветлілася, што сёлета ў некаторых ВНУ на сотню выпускнікоў прыходзіць да дзясятка заявак. У сувязі з гэтым многія спадзяюцца атрымаць вольны дыплом.

– Зразумейце, ёсць пэўныя катэгорыі, якім выдаюць свабодныя дыпломы. Але ў вашай сітуацыі вам іх не дадуць. Увогуле, цяпер вельмі складана казаць, бо яшчэ ніколі не было, каб настолькі татальна не хапала заявак, – заўважыла Крысціна Мурашова.

Адна са студэнтак заявіла, што ў яе ВНУ мінулагодніх выпускнікоў пры недахопе заявак адправілі ў... магістратуру. Дарэчы, высветлілася, што магістратура не абароніць ад размеркавання: хіба што пасля яе трэба адпрацаваць адзін год па магістранцкай спецыяльнасці.

Як высветлілася падчас размовы, ва ўніверсітэтах не праводзяцца сустрэчы са студэнтамі старэйшых курсаў, не тлумачацца іх правы і абавязкі пры размеркаванні. Нярэдка нават у дэканаце не могуць уцямна адказаць на пытанні выпускнікоў. Таму не дзіўна, што апошнія імкнуцца пазбегнуць адпрацоўкі любымі спосабамі.

Калі рыхтаваўся гэты матэрыял, Крысціна Мурашова паведаміла, што сустрэчу па размеркаванні, на якую запрашаў прафкам Белдзяржуніверсітэта, адмянілі.

– Калі мы прыйшлі, арганізатары сказалі: “Сустрэча адмяняецца, размеркаванні ўжо прайшлі, ідзіце спраўджваць інфармацыю ў аддзел кадраў”. Хаця канчатковыя размеркаванні яшчэ не прайшлі.