Таццяна Вадалажская: Што ёсць гульня?

Гульня – не нейкая адмысловая прастора, а здольнасць чалавека адначасова ўтрымліваць два абсалютна розных сусветы і адвольна ставіць на адным з іх знак рэальнасці: адно рэальна, а другое другасна.

Гэта вельмі добра развіта ў дзяцей, калі яны адначасова гуляюць і маюць стасункі з бацькамі.

Чалавеку ў гульні была прысвечана чарговая лекцыя Лятучага ўніверсітэта “Homo Ludens” як антрапалагічная перспектыва” , якую чытала яго каардынатарка, метадолаг Таццяна Вадалажская. Пра развагі над новым "Галоўным пытаннем" – у матэрыяле Службы інфармацыі “ЕўраБеларусі”.

У 2016 годзе адкрыецца школа магістраў гульні. Таму, на думку Таццяны Вадалажскай, вельмі дарэчы цяпер паразважаць, як мы гэта бачым і як да гэтага ставімся.

– Адпачатку Лятучы ўніверсітэт – гэта ўніверсітэт гульні. Але большасць да гэтага ставілася метафарычна. Гэта спроба перайсці ў высокае мысленне, але для нас гэта ніколі не бвыло метафарай, бо для метадалагічнай супольнасці Лятучы ўніверсітэт паўставаў як арганізацыйна-дзейнасная гульня.

Па словах выступоўцы, гэта, хутчэй, асобны падыход, які паступова развіваецца і пры якім адбываецца пераход ад метафар да дзеянняў.

Між тым самі гульні з’явіліся не ад канцэптуалізацыі гульні. Хутчэй гэта адбылося выпадкова, калі нейкай форме мыслення вакол праблем, што не маюць рашэння, шукалі назоў, і назвалі яе гульнёй, бо ні пад што іншае гэта не пападала.

Потым пачалі канцэптуалізаваць, і ўжо самі бачым гульню як падставовую анталогію. Пры гэтым у нас няма распрацаванага разумення таго, што ёсць гульня. Ёсць практыкаванні і спроба гэта зразумець.

Таццяна Вадалажская прывяла сваё адчуванне таго, што ёсць гульня. І папрасіла на пэўны час забыцца і адкласці тое, што мы ведаем пра гульню. Напрыклад, што гэта нешта несур’ёзнае, што даволі шмат цяпер гульня выкарыстоўваецца як форма навучання ці трэніроўкі, якая потым пераносіцца ў рэальнае жыццё.

– Апроч гэтага азарту і навучальнага элемента, для мяне паўстала яшчэ некалькі рэчаў, якія былі схопленыя рэфлексіўна. Першы момант – пастаянная неабходнасць кожныя паўгадзіны самавызначацца і арыентавацца ў сітуацыі. Гэта аказалася значна больш важным, чым папярэднія веды пра ўсё, што заўгодна. Усе мае ваеды ў лепшым выпадку былі дадатковым базісам, а тое і заміналі гульні.

Другі момант, паводле Таццяны Вадалажскай, у тым, што каб выігрываць адначасова трэба ўлічваць вельмі шмат працэсаў, якія ідуць на розных узроўнях. Ты не можаш выбраць сабе адно, іначай страціш усе магчымасці. І гэтая адначасовая праца на розных узроўнях – сітуацыя чалавека, які ў сабе збірае абсалютна ўсе кампетэнцыі.

Яшчэ адзін момант – калектыўнасць. У адрозненне ад дзейнасці, дзе ёсць падзел працы, нельга знайсці адказнага за кожны этап, выдзеліць, што зрабіў ты, а што – іншы. Бо гэта – спаяны эфект, які атрымліваецца ў агульным разуменні, агульны здабытак.

Наступная асаблівасць: тое, што адбылося з табой і ўсім калектывам на гульні (ідэі, новыя стасункі), цяжка перанесці ў іншую прастору. Гэта значыць, што на гэтай гульні фактычна ствараецца нейкі сусвет, які можа пашырацца, але ён даволі цэласны. І гэта таксама здабытак гульні.

– Апошняе, што ўразіла мяне – дзейнасная ўстаноўка, калі мы ведаем “прадукт”, выбудоўваем свае дзеянне, – зазначыла каардынатарка Лятучага ўніверсітэта. – Здавалася б, вынік і выйгрыш – абсалютна розныя рэчы. Пасля таго, як ты паспяхова ўсё заканчваеш, з’яўляецца адказ. Калі ты рыхтаваўся толькі да дзеянняў, а не да нейкіх выніковых эфектаў, гэта іншая гатоўнасць і адчуванне.

У чым адрозненне чалавека ў гульні ад чалавека дзеючага?

Па-першае, “Homo Ludens” апелюе да тыпалогіі чалавека, якая паступова развівалася і давала нейкія перспектывы.

Па-другое, Герман Гесэ з апеляцыяй да таго, што гульня і чалавек, які гуляе – гэта спроба пераадолець і знайсці форму існавання, якая будзе вызначаць чалавечую сутнасць.

Трэці чыннік, хутчэй, мастацкі: Таццяна Вадалажская бачыць яго ў людэнах Стругацкіх. Гэта новая невядомая раса людзей з нейкімі іншымі якасцямі, якія ствараюць антрапалагічную трывогу.

– Трывога пра тое, кім мы будзем і як да гэтага пяройдзем, звязана для мяне з “Homo Ludens”.

Лектар вылучыла дзве праблемы, якія стаяць сёння перад чалавецтвам і асабіста ёй. Першая апісаная Аўрэліа Пічэі, што стварыў Рымскі клуб, з якога паўсталі шматлікія ідэі, у тым ліку і ўстойлівага развіцця. У кнізе “Чалавечыя якасці” ён кажа пра тое, што цяпер тэхнічныя, арганізацыйныя магчымасці чалавека настолькі вялікія, што кожны яго рух стварае вельмі магутныя эфекты для ўсяго сусвету. Здольнасць уплываць на сусвет дэмакратызавалася: кожны чалавек валодае вялікай сілай. Але ёсць неадпаведнасць чалавека этычнага, маральнага, гуманітарнага таму, што ён здольны зрабіць з існым навокал.

Але ўлічыць усе фактары, якія ёсць, амаль немагчыма. То бок, рабіць прагнозы дзеянняў можна, але яны не даюць выніку і магчымасці чалавеку вырашыць, што яму рабіць. Пічэі кажа, што трэба нешта рабіць з чалавекам, з яго здольнасцю адказваць на свае дзеянні. Што трэба зрабіць з сябе, каб адпавядаць магчымасцям, якія ёсць. Пытанне якасці чалавека самога па сабе так і засталося нявырашаным. Амаль любы чалавек сёння можа зладзіць катастрофу любога памеру – ад экалагічнай да гуманітарнай.

Другая неадпаведнасць звязана з дасягненнямі чалавецтва ў разуменні сябе і культуры. Мы прызвычаіліся, што ведаем штучнасць усяго, у чым мы жывем. Усе нормы, каштоўнасці мы можам дэканструяваць і зразумець, што людзі самі гэта стварылі. У нас няма ніякай інстанцыі, да якой мы можам апеляваць, што ёсць праўдзівае, а што не. Я адчуваю сябе стваральнікам сусвету, але ў той жа час не магу нічога з ім зрабіць. Страціўшы магчымасць дакладна ведаць ці апеляваць з кімсці да абсалютаў і ісцін, мы не набылі рэальнай магчымасці, здольнасці і кампетэнцыі, каб ствараць сусвет.

Паўстае пытанне магчымасці дамовіцца: калі няма нейкіх ісцін, у цябе свае праўда і каштоўнасці, у мяне свае. Альбо, паколькі ты не маеш рэальнага дачынення да стварэння, пачынаеш апускацца на ўзровень “рэальнага жыцця”. І тады ўвесь план ідэалаў і каштоўнасцяў дэвальвуецца. Такое жыццё вызваляе ад праблемы вызначыцца з тым, з чым вызначыцца немагчыма ці, прынамсі, складана.

І гэта выклік да чалавека: што рабіць, каб не проста пражываць жыццё, а пражываць яго асэнсавана? Якім павінен быць чалавек, якім ён становіцца ў працэсе адукацыі, каб вырашаць гэтае пытанне? І тое, што ёсць у чалавеку ў стане гульні, пры асэнсаванні і развіцці дае адказы і шляхі, каб выйсці з гэтага становішча неадпаведнасці.

У гульні ёсць яшчэ адзін момант, які надае ёй рэальнасці: гэта катэгорыя стаўкі. Ні рэсурсаў і ўкладанняў, а таго, што ты ставіш на тое, каб твая прастора змянілася ў той бок, у які ты хочаш. Стаўка – гэта тое, што ты страціш, калі прайграеш, і што падвысіцца, калі выйграеш. Чым больш твая стаўка, тым большы гэта ўнёсак у будучыню.

Немагчыма пацярпець паразу, не гуляючы, і не ведаць стаўку таксама немагчыма. Яе ацэнка на тое, каб выйграць – крок да асэнсаванасці. У жыцці мы амаль не думаем пра стаўкі, якія робім у рэальнасці, у якой дзейнічаем.

– У гульні галоўная якасць чалавека – не толькі зрабіць правільнае дзеянне, а быць гатовым да эфектаў, якія будуць пасля. І адказам на пытанне, якое ставіў Пічэі, для мяне пакуль – у змене ўстаноўкі чалавека на тое, што ён павінен адказваць на эфекты. Яго дзеянне толькі пачынаецца пасля таго, як ён зробіць крок. Гатоўнасць адказваць на эфекты – гэта тое, што ёсць у гульні, але няма ў нашым свеце.

А яшчэ ў гульні ёсць прыняцце іншага. Бо ў гэтым стане ты яго ніколі не ведаеш і павінен быць гатовы знаходзіцца з ім на адным полі. Яго не абавязкова любіць і мець аднолькавыя з ім погляды. Але ён прысутны і ён ёсць часткай умоваў гэтага свету. Важна адкрыць гэтага чалавека ў сабе і зрабіць часткай нашай практыкі.

UPD.: Відэазапіс адкрытай лекцыі:

Гл. таксама інтэрв'ю з Таццянай Вадалажскай напярэдадні лекцыі