Міхал Анемпадыстаў: У сённяшняй сітуацыі Міжмор’е – палітычна абсалютна нерэальны праект

Фота: Лятучы ўніверсітэт

Якім чынам Беларусь можа выкарыстаць ідэю новай аб’яднанай Еўропы?

Апошнім часам мы адчуваем зацікаўленасць да ўкраінскай, польскай культуры, і з іх боку таксама ёсць цікавасць да нас, бо ў нас ёсць падабенствы і агульная культурная спадчына – ВКЛ і Рэч Паспалітая, лічыць культурны дзеяч, дызайнер і паэт Міхал Анемпадыстаў.

Служба інфармацыі “ЕўраБеларусі” прыводзіць разважанні мысляра адносна рэгіёна Інтэрмарыюму, ці Міжмор’я, і магчымай ролі нашай краіны ў ім.

У аснове ідэі Міжмор’я – геаграфічнае становішча. Мы знаходзімся на водападзеле, ад нас цякуць рэкі ў Балтыйскае і Чорнае мора, басейны якіх такім чынам спалучаюцца на нашай тэрыторыі.

Падобныя ўтварэнні, якія спалучалі гэтыя басейны,  сталі ўзнікаць яшчэ ў дагістарычныя часы, і першае зафіксаванае з іх – так званы “Бурштынавы шлях” з Усходняй Прусіі ажно ў Рымскую імперыю. Галоўнай артэрыяй гэтага шляху была Вісла. Другое ўтварэнне – шлях “З варагаў у грэкі”. Пазнейшыя “міжморавыя” фармаванні – Вялікае княства Літоўскае, якое таксама было “ад мора да мора”, Рэч Паспалітая, што не толькі спалучала два марскія басейны, але і два розныя дзяржаўныя ўтварэнні.

– Цяпер цікаўнасць да гэтай ідэі не спадае, а наадварот, расце, пра што сведчаць заявы Анджэя Дуды пра намер вярнуцца да ідэі Міжмор’я, – зазначыў Міхал Анемпадыстаў.

Ідэя стварэння Балта-Чарнаморскага рэгіёну не новая. Падмуркі адзінства Польшчы, Літвы (Беларусі) і Русі (Украіны) закладаюцца яшчэ ў часы Крэўскай уніі (1385 г.), і пасля падмацоўваюцца Гарадзельскай (1413), Люблінскай (1569), Гадзяцкай (1658) уніямі, карпарацыяй Канвент Палонія ў 1828 г. Разуменне адзінай дзяржавы прасочваецца і ў філаматаў і філарэтаў. У тры апошнія фармаванні ўваходзілі продкі цяперашніх беларусаў, таму можна сказаць, што найбольш інтэнсіўна ідэя Міжмор’я фармавалася на тэрыторыі Літвы-Беларусі.

У 1832 – 1861 гадах Інтэрмарыюм існуе ў выглядзе так званага плана Адама Чартарыйскага. Але, па словах Міхала Анемпадыстава, “досыць хітра”: Літва і Русь там не згадваюцца, у разуменні Чартарыйскага гэта ўсё Польшча, да якой ён прыцягвае Чэхію, Славакію, Румынію Венгрыю і ўсіх паўднёвых славян. Аднак план Чартарыйскага ў 1861 годзе распаўся з-за браку фінансавання. Але сама ідэя Міжмор’я з гэтым не знікла.

Напрыканцы ХІХ стагоддзя яна адыходзіць на другі план, а наперад выходзіць палітычная і сацыяльная барацьба. Сітуацыя змяняецца з рэвалюцыяй 1905 года, калі зноў адбываецца рост нацыянальна-вызваленчай барацьбы. У 1904 годзе англічанін Хэлфард Маккіндэр агучвае канцэпцыю Хартлэнду – “сярэдзіннай зямлі”. Яна палягае на тым, што агромная частка еўразійскай сушы не мае выйсця да басейнаў Балтыкі і Чорнага мора. Паводле Маккіндэра, існуе Рымлэнд – Еўропа, і гэты самы Хартлэнд – Расія, якая з усіх бакоў адрэзаная ад цывілізацыйных кантактаў прыроднымі перашкодамі, і адзіны “ключ” да Хартлэнда палягае з Рымлэнда праз Усходнюю Еўропу.

– Гэты Хартлэнд накладаецца на цяперашняе расійскае еўразійства, галоўным ідэолагам якога цяпер з’яўляецца Дугін і ў выніку якога ўтварыўся ЕАЭС, – звяртае ўвагу Міхал Анемпадыстаў. – Адбылася перамога еўразійства, і вельмі важна, што ў гэта ўцягнута Беларусь. Бо без Беларусі тут “еўра-“ няма і ўсе гэтыя палітычныя праекты не працуюць.

Досыць паслядоўна ідэю Міжмор’я спрабаваў рэалізаваць Юзаф Пілсудскі, які лічыў, што такая канфедэрацыя дапаможа пазбегнуць дамінавання Германіі і Расіі. А яшчэ раней за Пілсудскага, у 1916 годзе, падобную мадэль Балта-Чарнаморскай садружнасці прапанаваў дзеяч беларускага нацыянальнага Адраджэння Антон Луцкевіч, які мроіў стварыць нешта накшталт злучаных штатаў.

Аднак у рэалізацыі Міжмор’я была вельмі незацікаўлена Савецкая Расія. Пакрысе да яе адышлі Украіна і Беларусь, Літва (зрэшты, як і цяпер) вельмі насцярожана паставіліся да такога геапалітычнага праекту, і ідэя не тое што згасла, а маргіналізавалася. Пасля распаду Савецкага Саюза зноў пачала ўзнікаць тэма Міжмор’я, але далей за размовы справа так і не дайшла.

– Для мяне ў сённяшняй сітуацыі палітычна гэта абсалютна нерэальны праект, і калі яго разглядаць, то толькі ў культурніцкім плане і ў галіне экалогіі, – мяркуе Міхал Анемпадыстаў.

На яго думку ініцыятарам культурнага кірунку магла б выступіць менавіта Беларусь.

– Навошта нам гэта трэба? Каб быў брэнд і каб у шырокім значэнні прадавацца, – падсумаваў дызайнер.

Аўдыёзапіс адкрытай кафедры Міхала Анемпадыстава: