Адсунуць шафу і пачаць думаць

Чаму без літаратуры чалавек не можа быць паўнацэнным і якое значэнне яна мае для беларусаў?

У Беларусі асноўныя нацыятворчыя працэсы адбываліся праз літаратуру. Нашы пісьменнікі бралі на сябе функцыю прадумвання краіны, мыслярства. У нас за стагоддзі не сфармавалася ні сваёй філософскай школы, ні багаслоўскай, таму ўсе гэтыя функцыі ўзяла на сябе літаратура. І таму беларуская літаратура – гэта неверагодны кладзезь ідэяў, думак, вобразаў і сюжэтаў. Такое меркаванне Службе інфармацыі “ЕўраБеларусі” выказала доктар філасофіі і сакральнай тэалогіі Ірына Дубянецкая. 

На яе думку, літаратура – найперш квінтэсэнцыя эстэтычнага пачуцця, якое выражаецца вербалізавана. Яна фармуе густ і мадэлі мыслення для кожнага чалавека. Літаратура фармуе нашу прастору, і ў той жа час кожны індывідум фармуецца праз літаратуру.

– Калі нам паспрабаваць выкрасліць літаратуру з грамадства, то ў беларускай сітуацыі яно застанецца без сваёй самай вялікай часткі. Вельмі шмат у чым яно застанецца пустым.

На думку Ірыны Дубянецкай, мусяць быць знойдзены нейкія шляхі літаратуры да сучаснага чалавека. Але тое, што адбываецца ў школьнай літаратуры, хутчэй адбівае жаданне чытаць.

– Школа мусіць дапамагчы чалавеку знайсці сваю класіку і сваю сучаснасць, і тады ён будзе паўнацэнным. Без літаратуры паўнацэннага чалавека не будзе.

Ірына Дубянецкая і Ігар Бабкоў

Як пісьменнікам адшукаць шлях да сучаснага чытача – трэба яшчэ прыдумаць. У тым ліку і гэтаму была прысвечана дыскусія “Сучасная літаратура: актуальнасць класікі”, зладжаная Беларускім Калегіюмам у межах Міжнароднага паэтычнага фестывалю памяці Міхася Стральцова “Вершы на асфальце”, што днямі праходзіць у Мінску ўжо пяты раз.

Калісьці літаратура фармавала светапогляды, была фактарам грамадскага жыцця, яднала. Цяпер свет кардынальна змяніўся, як і роля літаратуры ў ім, ды і самі творы ўжо іншыя. Што паспрыяла гэтаму, і як літаратурны ўплыў адбываецца ў грамадствах розных краін? Над гэтымі пытаннямі разважалі Ірына Дубянецкая, філосафы і пісьменнікі Ігар Бабкоў, Валянцін Акудовіч, паэт і перакладчык Андрэй Хадановіч, а таксама паэтка з Украіны Люба Якімчук і польскі літаратар Богдан Задура.

Паэтка Люба Якімчук (якая па версіі “Нового времени” ўвайшла ў сотню самых уплывовых культурных дзеячаў Украіны) зазначыла, што стаўленне да літаратуры ў яе краіне змянілася пасля Майдану. Калі да вайны ўкраінцы цытавалі Андруховіча і Жадана, то пасля вайны фактарам ідэнтычнасці для іх стаў Тарас Шаўчэнка.

– З савецкіх часоў Шаўчэнка быў такім пустым ідалам, якога тыражавалі, але якога інтэрпрэтавалі як змагара за класавую роўнасць. А падчас вайны ён стаў з’яўляцца на плакатах, постарах: Шаўчэнка з шынамі на Майдане, Шаўчэнка-рэвалюцыянер у бандане з закрытым тварам. Яго сталі больш цытаваць. Нават зняты фільм, як на Майдане людзі цытуюць яго напамяць. Гэта постаць, якая цяпер пераасэнсоўваецца ва ўкраінскай культуры.

Аднак, па словах Любы Якімчук, ёсць людзі, пераважна сярод сталага пакалення літаратараў, якія не прымаюць гэта новае пераасэнсаванне. Для іх лепей, каб Шаўчэнка заставаўся ўсё тым жа ідалам, які не ўяўляе небяспекі.

Андрэй Хадановіч, перакладчыца Маша Пушкіна, Богдан Задура

– Паміж класікай і сучаснай літаратурай ляжыць акадэмічны кансерватызм, які спрабуе, з аднаго боку, адбіць у маладых людзей любоў да гэтага, а з іншага боку, стварыць ілюзію, што гэта маладая частка літаратуры не любіць класіку і варагуе з ёй. Тое самае можна сказаць і пра беларускую літаратуру, - зазначыў Андрэй Хадановіч.

– Паводле Борхеса, класічным можа выступаць любы тэкст, які чалавецтва перачытвае ў пошуках адказаў на пытанні. У гэтым сэнсе класічны канон пастаянна пераглядаецца, і кожнае новае пакаленне прыдумляе для сябе тое, што мы называем класікай, - дадаў Ігар Бабкоў.

На думку Богдана Задуры, сучаснаму пісьменніку класіка неабходная, бо гэта тое поле, дзе можна паразуммецца з чытачом. Праз яе пісьменнікі могуць размаўляць не толькі з калегамі, але і з папярэднікамі. Але час сапраўды змяніўся: раней стаўленне да пісьменніка было знакам прыналежнасці да пэўнага пакалення.

А Валянцін Акудовіч лічыць, што класіка ў Беларусі не актуальна, бо не актуальна літаратура ўвогуле. Але незалежна ад гэтага класіка ўсё ж патрэбная: яна як машына часу, бо ў любы момант у яе можна “схавацца” ад сучаснасці.

Валянцін Акудовіч і Люба Якімчук

Падчас дыскусіі не магло не паўстаць пытанне школьнай праграмы: як дадаць у яе сучасных пісьменнікаў, не выкінуўшы класікаў, і ўвогуле, як яна павінна быць арганізавана? Валянцін Акудовіч прывёў прыклад Швецыі, дзе літаратуры ў школьнай праграмы ўвогуле няма. Паводле яго слоў, літаратуру не варта вывучаць у школах раней за восьмы клас, бо каб разумець мастацкія тэксты, трэба быць спелым чалавекам.

Закранулі і пытанне вывучэння рускай літаратуры ў беларускіх школах, якую куды больш лагічна было б выкладаць у кантэксце сусветнай, а не выносіць асобным прадметам, нягледзячы на ўсё яе багацце. Руская літаратура - як вялізная грувасткая шафа, праз якую беларускія школьнікі не могуць убачыць іншыя літаратуры свету, а гэта значна звужае кругагляд. Зрэшты, як слушна было заўважана, у школах цяпер вучаць не думаць, а ў лепшым выпадку рыхтуюць да тэстаў.