Таццяна Вадалажская: Універсітэт больш не “вішанька” на “торце” адукацыйнай сістэмы

Напчатку ліпеня супольнасць Лятучага ўніверсітэту правяла традыцыйны летнік, які сёлета прайшоў на хутары Шаблі. Калі летась удзельнікі летніка разважалі над тэмай Гульні, то ў гэтым годзе ўніверсітэцкі летнік стаў спробай пошуку адказаў на пытанне, як жыць і мысліць далей у гэтай зменлівай эпосе інавацый, у якую мы няўмольна паглыбляемся.

– Тэма летніка гучала як “Гэты дзіўны новы свет”, і тут мы бачым відавочную адсылку да антыўтопіі Хакслі, – распавяла Службе інфармацыі “ЕўраБеларусі” каардынатарка Лятучага ўніверсітэту Таццяна Вадалажская. – Летнік у пэўным сэнсе падсумоўвае тое, што мы рабілі цягам года. Сапраўды, сёлета мы праводзілі гульню, спрабуючы асэнсаваць стасункі чалавека, тэхнікі і тэхналогій.

Наш летнік мае традыцыйны склад і сталыя формы працы: агульные пасяджэнні, дзе мы разгортваем тэму летніка, другі рэжым працы – так званая адкрытая кафедра, на якую ўдзельнікі могуць прапаноўваць самыя розныя тэмы, і яшчэ адзін складнік – клубная прастора, дзе адбываецца больш павольная камунікацыя. Падчас пленарнага пасяджэння было некалькі дакладаў, дзе мы вельмі па-рознаму разглядалі тэму інавацый: ад неабходнасці пераасэнсавання праграмы культурнай палітыкі Уладзіміра Мацкевіча, тэмы Універсітэту ў варунках новага часу, да ўяўлення пра чалавечы і гуманітарны складнік, напрыклад, Таццяна Шчытцова распавядала пра стасункі паміж пакаленнямі. Яшчэ ў нас быў цікавы па сваім месцы ў летніку даклад Нікі Выгоўскай, звязаны з прадстаўленнем пэўнай мадэлі новага свету, якая прапаноўвала, фактычна, новую ўтопію, хоць выглядала, хутчэй, як антыўтопія. У ёй прапаноўвалася аптымізацыя чалавечай дзейнасці, каб выжыць у гэты час.

Падчас летніку было некалькі прыемных момантаў, звязаных з адчуваннем супольнасці. Напрыканцы ў рэфлексіях шмат хто ўзгадваў, што калі на першых летніках мы разумелі, што нам трэба прыдумваць нешта адмысловае, каб адчуць супольнае чалавечае адзінства, то цяпер гэта адбываецца натуральным чынам. А яшчэ наша карпарацыя Convent Ludenia зладзіла ўрачыстую вечарыну, прысвечаную 200-годдзю Таварыства філаматаў, спрабуючы выбудаваць свае стасункі з той традыцыяй супольнасці. Было прыемна, што тыя, хто не належыць да карпарацыі, таксама прымалі ўдзел. Мы спявалі песні і чыталі ўрыўкі з лістоў філаматаў – атрымалася такая вельмі добрая стылёвая вечарына.

– Ці знайшлі адказы на пытанні, якія ставілі перад сабой і над якімі разважалі ўдзельнікі летніка?   

– Звычайна на такія пытанні ўзнікае яшчэ больш пытанняў, чым адказаў. Мы ўжо больш за год спрабуем ухапіць сутнасць часу, будучыні, якая, фактычна, ужо наступіла. І нам трэба нейкім чынам ёй адпавядаць. Мы шмат гаварылі пра тое, што ў нас нават мовы няма, каб адэкватна схапіць феномены, якія адбываюцца цяпер. Бо цяпер усё “пост-“: постпраўда, постсучаснасць, постпалітыка – гэта ўсё ад таго, што бракуе мовы, каб зразумець сутнасць з’явы. Таму мы не ставілі за мэту прыйсці да канчатковых высноў, мы па-ранейшаму спрабуем зразумець гэты свет, таму абмяркоўваем выклікі, якія ёсць і якіх няма, і тое, як змяняецца месца Універсітэту ў сучасным свеце – бо яно кардынальна мяняецца. Сёння мы разумеем, што яно больш не забяспечваецца мінулымі сувязямі, і нам трэба шукаць сабе новае месца, выбудоўаць стасункі з пэўнымі суб’ектамі, супольнасцямі ці тымі, хто вызначае далейшы час. І гэта, хутчэй, праблемнае поле, чым поле адказаў і канкрэтных планаў. Хаця, зразумела, што нейкія планы ёсць.

– Выбудоўваць стасункі цяпер трэба з тымі, хто працуе ў сферы тэхналогій і інавацый?

– Прынамсі, інавацый. Але праблема ў тым, што інавацыі, якія да нас прыходзяць, – і тэхнічныя, і нетэхнічныя, – яны ўсе на нас уздзейнічаюць. І пытанне ў тым, у якіх стасунках мы з імі знаходзімся: ці то мы – тыя, хто іх робіць, шукае, рэалізуе, ці то мы – тыя, хто іх церпіць, ці мы супраціўляемся ім. Трэба зразумець, хто сёння вядзе рэй – і гэта не тыя сацыяльныя групы і пазіцыі, якія звычайна выглядаюць галоўнымі. Бо калі ў мадэрным часе Універсітэт як сацыяльная інстытуцыя выбудоўваў свае стасункі з дзяржавай і царквой, то сёння ўзнікае пытанне, ці трэба Універсітэту выбудоўваць менавіта гэтыя стасункі, ці з бізнес-супольнасцю, ці з супольнасцю па-за інстытуцыяў? Усе спробы глядзець на гэтыя стасункі становяцца вельмі хісткімі.

– Гэта новы выклік для Універсітэту?

 – Так, гэта новы выклік для самавызначэння месца Універсітэту ў новым свеце, які вельмі ўмоўна мжна пазначыць светам інавацый. Гэта не паступовае развіццё, якое было ў мадэрным свеце. Сёння мы бачым, як вельмі трапна сказаў Андрэй Ягораў, дождж інавацый, якія на нас звальваюцца і змяняюць асяродак, не надта стасуючыся адна з адной. Гэта не нейкія праграмныя змены, калі мы бачым перспектыву і паступова крочым да яе, а гэта змены свету, якія, хутчэй за ўсё, не закладваюцца ў кожную з інавацый асобна.

– А як змяняцца ў адпаведнасці з гэтымі інавацыямі, і пры гэтым не здрадзіць сабе?

– Гэта самае складанае пытанне, бо гэта, фактычна, пытанне, чым ты ёсць сёння. Чым быў Універсітэт, чалавек, філосаф, навуковец у мадэрным грамадстве, мы разумеем. А якія функцыі яны выконваюць сёння? Абмяркоўваючы месца Універсітэту ў сістэме адукацыі, мы кажам, што раней ён быў як вішанька на торце адукацыйнай сістэмы, а сёння ўжо сама гэтая строга выбудаваная сістэма разбураецца. Архітэктура сістэмы адукацыі, дзе чалавек абавязкова адну за адной праходзіць усе прыступкі (дзіцячы садок, школа, прафесійная ўстанова) разбураецца, і чалавек атрымлівае адукацыйныя здабыткі з абсалютна розных бакоў, чалавек сам становіцца “месцам зборкі” ўласнай адукацыі.

– Сам сабе універсітэт?  

– Сам сабе адукатар. Але пры гэтым здольнасці сабраць усё наўрад ці ёсць у шараговага чалавека. Тады паўстае пытанне, што такое павінна быць у чалавеку, каб ён мог арыентавацца ў свеце адукацыі, працы, у розных карцінах свету. І што тады робіць Універсітэт? Магчыма, ён і павінен даваць чалавеку прастору, каб ён мог сам сабе збіраць веды.

– Усе гэтыя змены, пра якія мы кажам, паўплываюць на адукацыйную праграму Лятучага?

– Я спадзяюся, што паўплываюць, хоць пакуль дакладна не магу сказаць, што канкрэтна зменіцца. Агульная архітэктура Лятучага ўніверсітэту, напэўна, пакуль застанецца такой жа, але я думаю, што мы паспрабуем узмацніць складнік самавызначэння і працу з людзьмі, гатовымі шукаць уваходы ў гэты новы свет.

– Лятучы заўжды даваў штуршок тэме нацыянальнай ідэнтычнасці. Як яна перакрыжоўваецца ці не перакрыжоўваецца з тэмай інавацый?

– Напэўна, яна перасякаецца менавіта як праблемная. Бо ў нестабільных варунках з розных карцін свету, розных культур, падыходаў, моў мыслення ўяўленне пра нацыянальную ідэнтычнасць традыцыйнае. Яно сёння патрабуе пераўсведамлення: якое месца яно займае для сучаснага чалавека, які жыве ў свеце стварэння інавацый? Бо яны, асабліва тэхнічныя, універсальныя для ўсяго свету, і гэта вельмі моцна звязана з адчуваннем чалавека сябе як часткі глабалізаванага свету. З гэтым складана разбірацца тэарэтычна, і тут важна выйсці на камунікацыю з тымі людзьмі, беларусамі, якія жывуць у свеце вытворчасці інавацый. І такім месцам камунікацыі людзей “першага свету” і “другога свету” павінен стаць Лятучы ўніверсітэт. Паводле тыпалагізацыі свету адносна стасункаў з інавацыямі Уладзіміра Мацкевіча, “першы свет” – гэта людзі, якія займаюцца вытворчасцю інавацый і першымі іх спажываюць, “другі свет” – тыя, хто арыентуецца, хутчэй, на спажыванне і даганянне, а “трэці свет” – тыя, хто ўступае з імі ў супраціў.

У нас крыху раней была гульня, дзе было вельмі абвостранае разуменне складанасці камунікацыі пры агульным імкненні да яе, было не зразумела, пра што і як нам размаўляць. І нам неяк трэба выйсці на гэтую камунікацыю і на разуменне супольнага дзеяння – інтэлектуальнага, сацыяльна-палітычнага.

– Вы і раней спрабавалі шукаць гэтыя шляхі: шэраг публічных лекцый, Тыдзень беларускага мыслення… Ці ёсць новыя праекты, якія стануць наступнай спробай выхаду на камунікацыю?

– Не магу цяпер назваць канкрэтныя праекты, але мне здаецца, што нам важна выйсці за межы культурна-гуманітарнага асяродку да людзей, якія працуюць з дадзенымі, тэхналогіямі, сучасным бізнесам. Праўда, тут шмат перашкодаў, апроч мовы – уяўленняе пра свет і пра тое, для чаго мы патрэбныя адзін аднаму. Я думаю, што ў нас наконт гэтых “Іншых” вельмі шмат стэрэатыпаў. І наадварот. Але сутнасць чалавека ў пэўным сэнсе – у развіцці, якое адбываецца праз пераадоленне незразумелага, невыканальнага, немагчымага, якое ўзнікае толькі тады, калі мы сустракаемся не з такім, як мы, а з Іншым.