“У сёньняшнім грамадстве зацікаўлены ў гісторыі ці мове становіцца “зламыснікам” і “тэрарыстам”

Пасля 1995 году, калі на рэферэндуме быў зацьверджаны афіцыйны статус рускай мовы, інтарэс да ўсяго беларускага стаў імкненна зьніжацца спачатку з боку дзяржавы, а потым, пад уплывам ейнага ціску, і с з боку грамадства. Ўсё меньш стала выходзіць беларускамоўных медыя, амаль незаўважна роднага слова ў справаводстве, перапісаныя беларускія падручнікі гісторыя, зьнікаюць старажытныя будынкі… Аднак, тым ня меньш, Беларусь, ў тым ліку і ў Гомелі – жыве, і беларушчына – таксама. Цягам шмат гадоў ў авангардзе захаваньня нашай гістарычнай спадчыны ідуць шэрговыя людзі – грамадскія актывісты, сябры недзяржаўных арганізацый і дэмакратычных палітычных партый. Сёньня дзяржава падхоплівае гэты трэнд і можна сказаць, што ўсе высілкі, відавочна, былі недарэмныя.

Асабліва прыемна для гамельчукоў тое, што найстарэшая ў Беларусі грамадская арганізацыя, якая займаецца пытаньнямі адраджэньня беларускай мовы, культуры, гісторыі і духоўнасці зьявілася і працуе менавіта ў горадзе над Сожам. Наша сёньняшняя гутарка з Яўгенам Меркісам, Маршалкам ГМКГА “Талака”, вядомым грамадскім актывістам і вядучым першай ў Беларусі рэгіянальная Інтэрнэт-ТБ перадачы “Гомель Offline”.

- Спадар Яўген, раскажыце, калі ласка, нашым чытачам, аб вашай арганізацыі: чым яна займаецца і навошта?

- Гомельская “Талака” узнікла ў 1986 годзе і з’яўляецца адной з самых старых НДА нашага горада і рэгіёна. Падобныя нацыянальна-арыентаваныя культурніцкія суполкі ў тыя часы пачыналі ўзнікаць па ўсёй краіне і іх прыклад быў пераняты і гомельцамі. Ля вытокаў гомельскай “Талакі” стаялі вядомыя грамадскія дзеячы Сяргей Дубавец, Таццяна Сапач і Алесь Яўсеенка. З тых часоў шмат хто з талакоўцаў ужо выбіўся “ў людзі” – талакоўцамі розных часоў былі і ёсць музыка ды лідэр гурта “Стары Ольса” Зміцер Сасноўскі, праваабаронца Алесь Бяляцкі, барды Вальжына Цярэшчанка ды Зміцер Вінаградаў, пісьменнік-постмадэрніст Сяргей Балахонаў, журналісты Ларыса Шчыракова, Юля Сівец, Зміцер Новікаў, супрацоўнікі філіяла Веткаўскага музея ў Гомелі Валянціна Міронава ды Пятро Цалка і шмат іншых.

Паводле Статуту галоўнай мэтай дзейнасці “Талакі” з’яўляецца вывучэнне, захаванне і папулярызацыя сярод моладзі беларускай нацыянальнай культуры, гісторыі, ды краязнаўчая дзейнасць як адзін з фактараў нацыянальнага адраджэння Беларусі і пабудовы дэмакратычнага грамадства. Тое, што мы робім можна раздзяліць на тры накірункі: Па-першае, гэта гісторыка-краязнаўчы кірунак – збіраем звесткі аб мінулым нашага края, папулярызуем яе сярод моладзі, ладзім адукацыйныя мерапрыемствы, экскурсіі Па-другое, фальклорна-этнаграфічны – вывучаем і рэканструюем традыцыйныя беларускія святы (Гуканне вясны, Купалле, Жаніцьба коміна, Каляды і т.п.), ладзім майстар-класы па традыцыйных рамёствах і танцах, вучым спевам, ладзім экспедыцыі дзеля збору новага матэрыялу, выдаем аўдыёдыскі запісаных спеваў рэгіёну і шмат іншага. Ну і трэці кірунак - публічна-асветніцкі. Сюды можна аднесці прэзентацыі кнігаў, творчыя вечары, публічныя лекцыі і працу ў сацыяльных сетках.

- Распавядзіце, калі ласка, больш падрабязна пра канкрэтныя прыклады вашае дзейнасьці, самыя папулярныя ды цікавыя ініцыятывы?

- Трыдыцыйна самымі топавымі па папулярнасці ў нашай дзейнасці з’яўляюцца розныя беларускія святы. Больш за ўсё народу збіраецца, канешне, на Купалле. Варта адзначыць што мы займаемся менавіта рэканструкцыяй традыцыйнага свята, бо ў нашым грамадстве на сённяшні дзень змест Купалля зводзіцца ўжо толькі да “папіць гарэлкі на прыродзе ды паскокаць праз вагонь”. У нас жа ўсё аўтэнтычна па меры магчымасці – спевы і абрадавая складовая, гульні і стравы. І гэта прываблівае вельмі шмат людзей. На мінулагоднім Купаллі так было пад 80 удзельнікаў, шмат дзяцей. Некаторыя адмыслова дзеля гэтага прыязджаюць з іншых рэгіёнаў Беларусі або нават краінаў – Украіны, Расіі, Швецыі. Любяць маладзёны і майстар-класы, экскурсіі ды творчыя мерапрыемствы. Больш вузканакіраваныя падзеі кшталту публічных лекцый не збіраюць вялізныя залы, але падобныя мерапрыемствы неабходныя для дзеля данясення пэўнага масіву інфармацыі і таму мы разгаліноўваем нашую дзейнасць ды не робім выбар толькі на карысць вельмі наведвальных або папулярных падзей. Трэба працаваць у розных накірунках адначасова.

Таксама наконт нас існуе стэрэатып што мы, нібыта, выключна фальклорная арганізацыя, што гэта несучасна і вельмі патрыярхальна. Што селі дзевачкі на лавачках і запелі бабулькаўскія песні. Насамрэч мы заўжды імкнемся пераасэнсоўваць мінулае і даносіць яго ў тым ліку і сучаснымі метадамі. Напрыклад мы вельмі актыўныя ў сацыяльных сетках і маем акаўнты ў кантакце, фэйсбуку ды твітэры. Яшчэ мы нядаўна зрабілі альтэрнатыўную мапу Гомеля мэта якой была найперш разбурыць стэрэатыпы аб нашым горадзе як шэрым і нецікавым горадзе ў якім апроч парку і палаца глядзець няма чаго. Мы з дапамогай метаду “крытычнага мапавання” накідалі самыя розныя цікавосткі і факты і зрабілі такую модную моладзевую мапу якая была вельмі прыязна сустрэтая грамадскасцю. Сумесна з іншымі арганізацыямі горада мы апошнія гады змагаемся за захаванне гістарычнай драўлянай забудовы Гомеля якая паступова ідзе пад суцэльны знос. Каштоўнасць гэтых дамоў у іх унікальнай разьбе і архітэктуры, што ўяўляе сабою гэткі мікс самых розных традыцый Усходняга Палесся. Шмат якім з дамоў больш за сто год і яны могуць спакойна існаваць і надалей, але ўлады ня бачаць у іх каштоўнасці. Хоць ва ўсіх развітых краінах фактычна чапляюцца за кожны кавалачак гісторыі і ратуюць яго, захоўваюць для нашчадкаў. Канкрэтна па гомельскай забудове варта было б стварыць адасобленую пляцоўку пад вольным небам дзе сабраць найбольш каштоўныя будынкі, адрамантаваць іх і рэактываваць – зрабіць там крамкі, кавярні, бары, галерэі. Такі раён стаў бы ўпрыгажэннем нашага горада і турыстычнай адметнасцю. Дзеля захавання дамоў па вул. Валатаўская і Парыжскай камуны мы ўжо вялі вялізнае змаганне і напісалі дзясяткі зваротаў у дзяржаўныя органы, даслалі дакументы дзеля надання ім статуса гісторыка-культурнай каштоўнасці, ладзілі разнастайныя прома-акцыі – напрыклад фатасэсію паўаголеных хлапцоў на іх фоне дзеля прыцягнення ўвагі да тэмы. І гэта дало плён – разбурэнне было спыненае, дамам па вул. Парыжскай камуны далі статус каштоўнасці, а славуты “апошні дом Ірыны Паскевіч” зараз пераносіцца па дамоўленасці з уладамі сіламі грамадскасці і валанцёраў.

- Арганізацыяў, якія займаюцца справамі, падобнымі да вашых, здаецца, ня так і шмат. Прынамсі, багата аб іх не чуваць. Нацыянальная ідэя ў грамадскім жыцьці – што гэта? Ці гэта ўсведамленьне жыцьцёвай неабходнасьці, грамадскага доўгу нешта рабіць, каб не страціць Беларусь, ці дзеля кагосьці гэта проста хобі і магчымасьць цікава бавіць час? Ці гэта сьветапогляд, ці гэта лад жыцьця? Ці можаце Вы іпатлумачыць, як Вы гэта бачыце?

- Мы не займаемся наўпроставым насаджэннем або распаўсюдам нейкай нацыянальнай ідэі бо мы не ідэалагічны інстытут або БРСМ. Нашая мэта – даносіць да маладых людзей звесткі аб іх роднай культуры, гісторыі ды мове бо толькі ведаючы свае карані можна дакладна разумець сваё месца ў гэтым свеце. А ўжо дзякуючы ўсяму, што чалавек атрымлівае ад “Талакі” і на яе мерапрыемствах фармуецца светапогляд чалавека, разуменне яго ролі ў краіне, яе адметнасці, фармуецца нарматыў пэўных каштоўнасцяў. Тут можна прыгадаць і крэда культурніцкай кампаніі “Будзьма беларусамі!” – “Будзьма беларусамі – гэта тое, што нас яднае і робіць унікальнымі!” з якім нельга не пагадзіцца. Без разумення свайго ў сённяшнім постіндустрыяльным грамадстве чалавек ужо нішто і ніхто. Яго лёгка можна апрацаваць, задурыць яму галаву, зрабіць з яго каго заўгодна – сёння ты “савецкі чалавек”, заўтра па падказцы тэлевізара ўжо “рускі” і мусіш вітаць уваход войскаў суседняй краіны…

- Вядома ўяўленьне, што грамадская дзейнасьць не адбываецца сама па сабе, яна хутчэй зьяўляецца часткай нейкага вялікага працэса, ці супольнасьці, якую называюць “грамадзянскай супольнасьцю”, ці, ў іншых выпадках, “трэцім сектарам”. Вось гэты сектар на Гомельшчыне, што ён з сябе ўяўляе? Ці адчуваеце вы сябе часткай гэтай грамадзянскай супольнасьці, прынамсі, на нашым, гомельскім ўзроўні?

- Мы ў першую чаргу беларуская культурніцкая арганізацыя і на дадзеным полі ў Гомелі нашымі вернымі сябрамі і паплечнікамі з’яўляюцца прадстаўнікі мясцовай суполкі ТБМ. Але гомельская “Талака” шчыльна супрацоўнічае і з іншымі НДА і аб’яднаннямі горада. Так гэта добра праявілася пад час аднаго з этапаў змагання за захаванне старой гістарычнай забудовы па вул. Валатаўской. Прадстаўнікі шматлікіх гомельскіх рухаў, НДА і партый падпісалі тады сумесны зварот да ўладаў з мэтай прадухілення разбурэння гэтых каштоўных дамоў і на той момант гэта сапраўды выратавала будынак. Безумоўна калі мы кажам пра грамадзянскую супольнасць то ў нашых беларускіх рэаліях гэта датычыцца пераважна незалежных арганізацый. Бо існуюць таксама і “дзяржаўныя недзяржаўныя арганізацыі”, як іх часам называюць - нібыта незалежныя арганізацыі, што насамрэч кантралююцца ўладамі і на аніякі дыялог не йдуць. Невядома што яны робяць і дзеля чаго існуюць. Можна проста адчыніць спіс НДА рэгіёну і пачытаць хто там ёсць, прыгадаць ці чуў пра іх хоць штосьці. (Апошнім часам беларускія ўлады дзеля рэпрэзентатыўнасці пачалі надаваць статус НДА самым разнастайным аб’яднанням, што фактычна імі не з’яўляюцца – розныя клубы па каратэ і т.п. хаця гэта насамрэч проста канкрэтныя ІП што зарабляюць грошы і ніякай грамадскай функцыі яны не нясуць). Таксама варта адзначыць што з большага грамадзянская супольнасць Гомеля дапамагае адзін адному і падтрымлівае. Хаця пры ўсім пры гэтым мы беларусы і часам існуюць некаторыя спрэчкі, што ўскладняюць супрацу. Але ў цэлым заўжды можна спадзявацца на падтрымку і дапамогу.

- З Вашага пункту гледжаньня, грамадзянін – гэта хто?

- Грамадзянін гэта свядомы у сваіх правах і абавязках адносна іншых, актыўны чалавек. Ён не жыве дзеля аднаго сябе і выдатна разумее неабходнасць свайго ўдзелу ў развіцці краіны праз даступныя сродкі. Яму неабыякавыя праблемы і клопаты іншых, ён з разуменнем ставіцца да розных кропак гледжання і заўжды гатовы да дыялогу. У прынцыпе ўсё гэта можна звесці да формулы “грамадзянін гэта той, каму не ўсё роўна”. Удзел у некамерцыйных арганізацыях, валанцёрства, усведамленне каштоўнасці падобных дзеянняў – усё гэта і ёсць адной з важнейшых прыкметаў сапраўднага грамадзяніна. “Талака” садзейнічае данясенню гэтых прынцыпаў да сваіх сяброў бо ўся яе дзейнасць і будуецца на важнасці асабістага ўдзелу дзеля лепшае будучыні роднага краю. Шмат хто праз гэта адкрывае ў сабе новыя таленты і навыкі, становіцца актыўным і ў іншых сферах або атрымлівае каштоўныя ў будучыні нават прафесійныя навыкі. Можна прывесці прыклад Зміцера Сасноўскага які праз “Талаку” зацікавіўся беларускай культурай і ўжо ў першай палове 90-х змайстраваў сваю дуду, што потым сталася фактычна яго прафесіяй праз стварэнне гурта “Стары Ольса”. Або прыклад Пятра Цалка які ў тым ліку і дзякуючы нашай арганізацыі вельмі шмат даведаўся пра родны край і яго звычаі, захапіўся традыцыйным ткацтвам а ў выніку пасля сканчэння ўніверсітэта ўзначаліў філіял Веткаўскага музея ў Гомелі. Таму варта быць актыўным – так і краіне дапаможаш і сам не прападзеш, разумным станеш!

- І апошняе пытаньне, з серыі “Адчуйце розьніцу”… Вось глядзіце: “Талака” займаецца нацыянальным адраджэньнем, і вядомая палітычная партыя БНФ – тым жа. Але стаўленьне да “Талакі” і да БНФ ў грамадстве крыху рознае. Патлумачце, чаму “Талака” – не БНФ?

- Істотнае адрозненне палітычнай партыі, якой з’яўляецца афіцыйна зарэгістраваны БНФ ёсць ажыццяўленне дзейнасці дзеля дасягнення палітычнай улады. “Талака” ж да ўлады не рвецца і хоць прынцып нацыянальна-культурнага адраджэння і закладзены ў праграму партыі БНФ, але метады ажыццяўлення яе ў нас розныя. Можна сказаць што яны абяцаюць ажыццяўляць і падтрымліваць у выпадку прыходу да ўлады ў тым ліку і тое, чым мы і так ужо сёння, і галоўнае рэальна, робім. З іншага боку важна адзначыць тое, што ў нашым сённяшнім грамадстве любы зацікаўлены ў сваёй роднай гісторыі або мове чалавек аўтаматычна робіцца “бээнэфаўцам” у вачах грамадства, прычым з дакладнай негатыўнай канатацыяй. То бок атрымліваецца нейкі зламыснік, фактычна тэрарыст. Безумоўна дадзенаму стэрэатыпу садзейнічаюць і дзяржаўныя СМІ. Гомельская “Талака”, як адна з найстарэйшых НДА горада у вачах мясцовага чынавенства рэальна асацыюецца з БНФам. Бывае прыходзіш на прыём да кагосьці па нейкіх справах а сакратарка такім напалоханым голасам начальніцы паведамляе што “да вас Меркіс з “Талакі!”. Усё гэта, канешне, ускладняе часам працу бо людзі ўжо загадзя баяцца нават ісці на дыялог, але “Талака” не здаецца і будзе рушыць да новых перамог. Далучайцеся!