Ці могуць пацыенты паўплываць на змены ў беларускай медыцыне?

Хамства, абыякавасць, непрафесіяналізм – ключавыя словы ў абмеркаваннях. Мы вырашылі высветліць, наколькі беларускія пацыенты ведаюць пра свае правы, ці гатовыя яны змагацца ў выпадку іх парушэння і што на гэты конт думаюць медыкі.

Правам і абавязкам пацыентаў прысвечаны асобны раздзел у Законе Рэспублікі Беларусь “Аб ахове здароўя”. Пералік правоў прадугледжвае, у прыватнасці, права на выбар доктара і арганізацыі аховы здароўя, удзел у выбары метадаў аказання медыцынскай дапамогі, паважлівае і гуманнае стаўленне да пацыента з боку медыцынскага персанала…

Па меркаванні старшыні савета “Беларускай арганiзацыі працоўных жанчын” Ірыны Жыхар, праблема заключаецца не толькi ў тым, што пацыенты не ведаюць сваіх правоў, а ў тым, што незразумела, як іх можна рэалізоўваць. “Напрыклад, пункт пра паважлівае і гуманнае стаўленне да пацыента з боку медперсанала. Дзе крытэрыі, што такое паважлівае стаўленне? Калі доктар мне не ўсміхаецца, ён паважае мяне ці не? У выпадку судовага разбіральніцтва даць ацэнку такой сітуацыі немагчыма, бо ў аснове палягае суб’ектыўны фактар. Пакуль не будзе дакладна прапісаны стандарт аказання паслугаў, будуць узнікаць непаразуменні”, - лічыць эксперт.

Старшыня “Гродзенскага дзіцячага хоспісу” Вольга Шульга шмат год адпрацавала ў медыцыне, таму ведае сітуацыю знутры. Па яе меркаванні, самі пацыенты не праяўляюць дастатковай цікаўнасці, каб даведацца пра свае правы і магчымасці, якія дае закон. “Зараз адшукаць інфармацыю ў інтэрнэце вельмі проста, але пацыенты ігнаруюць гэта. Што казаць, калі многія звяртаюцца да доктара, калі хвароба ўжо запушчаная, калі ўжо проста няма сілаў трываць, тады толькі ідуць на прыём”.

Аднак самі медыкі пакуль не зацікаўленыя ў прапагандзе ведаў аб правах і абавязках пацыентаў. Інфармацыйныя стэнды ў медустановах інфармуюць пацыента аб прафілактыцы захворванняў, прышчэпках, новых прэпаратах, але інфармацыі пра тое, што пацыент сам можа выбраць доктара, які будзе яго лячыць, на стэндах паліклінік не знойдзеш. Як правіла, пацыентаў размяркоўваюць паводле рэгістрацыі ў пашпарце.

“Падобная схема існуе і ў сістэме адукацыі. Дзіця павінна ісці ў школу, якая тэрытарыяльна належыць да ягонага раёна. Але бацькі могуць напісаць заяву, і дзіця залічаць у іншую школу. Такі самы механізм і ў медыцыне. Праўда, ён меньш распаўсюджаны, многія пацыенты пра гэта і не здагадваюцца”, - адзначае Вольга Шульга.

Сакрэтныя дыягназы

Яшчэ адна распаўсюджаная праблема, якую пацыенты апісваюць на медыцынскіх форумах, - засакрэчанасць інфармацыі з боку медыкаў аб стане здароўя пацыента, ягоным дыягназе і метадзе лячэння. Індывідуальную медыцынскую картку пацыенту не дазваляюць браць у рукі, вельмі часта ён нават не ведае, што менавіта доктар пазначыў у картцы.

“Вядома, доктар павінен тлумачыць пацыенту, які ў яго за дыягназ, што сталася прычынай хваробы і якія яго чакаюць наступствы. Але сённяшняя сістэма аховы здароўя стварыла такія ўмовы, што на кожнага пацыента ў доктара 8-10 хвілінаў. За гэты час ён павінен агледзець чалавека, паглядзець ягоныя аналізы, выпісаць рэцэпты і накіраванні… Часу на дадатковыя тлумачэнні не хапае. Тым больш, каб патлумачыць гэта простай мовай, а не медыцынскімі тэрмінамі, якія большасць пацыентаў не разумее”, - тлумачыць дырэктар хоспіса.

Прыйшоў час аб’ядноўвацца

У існуючых умовах дапамагаць пацыентам могуць грамадскія арганізацыі, якія і зараз распаўсюджваюць інфармацыю аб правах і абавязках пацыентаў, аб магчымасцях лячэння і г.д. Аднак профільнай арганізацыяй, якая б сканцэнтравала ўсю сваю дзейнасць менавіта на правах пацыентаў у Беларусі на сёння не існуе.

Пры гэтым вопыт іншых краінаў паказвае, што існаванне такіх арганізацый дапамагае палепшыць сістэму аховы здароўя. Пазітыўны прыклад мае Данія. Тут заканадаўчая база ў дачыненні да правоў пацыентаў больш удасканалена: распрацаваны Закон “Аб правах пацыента” і Закон “Аб бяспецы пацыента”, існуе дысцыплінарна-адміністрацыйная адказнасць медыкаў, але рашэнні выносяцца калегіяльна, а не асабіста галоўным доктарам. Саветы пацыентаў створаныя ў кожнай бальніцы. Яны дзейнічаюць на ўзроўні муніцыпалітэтаў. Іх задача – кантраляваць сітуацыю з парушэннем правоў пацыентаў у медыцынскай установе. Спецыялісты, якія ўваходзяць у савет, атрымліваюць зарплату ў муніцыпалітэце і не залежаць ад галоўнага доктара. Пацыенты могуць звяртацца ў савет з пытаннем, ці мэтазгодна ім скардзіцца на дзеянні дактароў. Гэта дазваляе адсякаць мноства неістотных скаргаў, якія маглі б трапіць ў Міністэрства аховы здароўя і адцягнуць ад працы дзяржслужачых.

Ірына Жыхар дадае, што ў Даніі пры Міністэрстве аховы здароўя існуе Асацыяцыя пацыентаў, працуе незалежная служба абмудсменаў. “Служба аналізуе звароты, як менавіта працуе закон, што варта ўдасканаліць і змяніць. Задачай асацыяцыі з'яўляецца данясенне праблем па правах пацыентаў да ўрада, да Міністэрства аховы здароўя. Безумоўна, такія структуры, якiя актыўна ўдзельнiчаюць у дыялогу, дапамагаюць сістэме працаваць лепш”, - лічыць эксперт.

Адзіная зброя – скарга

У Беларусі таксама была спроба стварыць саветы пра паліклініках, аднак да канца ідэя не была рэалізавана.

“Дзяржава стварыла такую сістэму, што на сёння адзіны спосаб пацыентаў змагацца за свае правы – пісаць скаргі. Прычым той, хто піша скаргу, загадзя ўпэўнены, што доктара пакараюць, незалежна ад таго быў ён вінаваты ці не. Бо ў нас ужо склалася “традыцыя”: ёсць скарга, значыць, і вінаватыя знойдуцца. І ніхто не разбіраецца па сутнасці, ці была там падстава для такога зварота”, - звяртае ўвагу Ірына Жыхар.

Вольга Шульга адзначае, што з дапамогай скаргаў можна вырашыць дробныя праблемы: недастатковае інфармаванне пацыента, хамскае стаўленне з боку персанала… “У такім выпадку пацыент нават у вуснай форме можа звярнуцца да загадчыка аддзялення ці да галоўнага доктара, і яму прынясуць прабачэнні. Калі ж праблема больш сур’ёзная – няправільны метад лячэння, напрыклад, які прывёў да складаных наступстваў, вырашыць яго толькі скаргай вельмі складана. Тут ужо пацыент звяртаецца ў суд, але даказаць віну медыка вельмі няпроста, бо задзейнічана вельмі шмат суб’ектыўных фактараў”.

Што цікава, большасць скаргаў ад пацыентаў паступае ў адрас прыватных медыцынскіх цэнтраў, дзе, здавалася б, гарантуюць індывідуальны падыход і высокі ўзровень паслугаў. “Гэта тлумачыцца вельмі проста, - кажа Вольга Шульга. – Калі чалавек прыйшоў у прыватную клініку, заплаціў шмат грошай, ён хоча атрымаць максімальны эфект, то бок у яго ад пачатку завышаныя патрабаванні. Калі ж ён прыходзіць у дзяржаўную паліклініку, яму здаецца, што ўсе паслугі бясплатныя, таму ад пачатку ён настроены скептычна, нічога звыш не чакае”.

Вырашыць праблему, па яе меркаванні, можа пераход ад бясплатнай да платнай медыцыны: “Калі паміж дактарамі будзе канкурэнцыя, якасць працы імгненна палепшыцца”.

Хворых шмат – актыўных мала

Аднак пакуль такія маштабныя перамены ў планы дзяржавы не ўваходзяць. Таму ў сённяшніх умовах, па меркаванні экспертаў, варта засяродзіцца на інфармаванні пацыентаў і медыкаў аб сутнасці, мэтах і задачах правоў пацыентаў i медыкаў, а таксама распрацаваць эфектыўныя адміністрацыйныя механізмы абароны iх правоў у дасудовым парадку. Палепшыць сітуацыю з правамi пацыентаў могуць НДА, якія зараз хай сабе хоць і ўскосна, але займаюцца гэтымi праблемамі. А менавіта - аб’ядноўваць кола зацікаўленых арганізацый, праводзіць шырокае інфармаванне грамадскасці, прасоўваць ідэю “актыўны пацыент”.

“Зараз пацыенты нават не задумваюцца, што ад іх нешта залежыць, хоць яны непасрэдна плацяць падаткі і за іх кошт фарміруюць бюджэт, у тым ліку і на медыцыну. Трэба зрабіць так, каб пацыенты ўсведамлялі сябе актыўнымі ўдзельнікамі працэса, каб яны разумелі, што таксама могуць прымаць важныя рашэнні. Дзеля гэтага трэба ствараць умовы для дыялогу з дзяржаўнымi органамi, са спецыялiстамi. Упэўнена, што прафсаюз медыкаў i розныя НДА медыцынскіх спецыялiстаў павiнны праяўляць значна большую, чым зараз, актыўнасць у гэтым пытаннi, каб стаць суб’ектам такога дыялогу з пацыентамi”, - адзначыла Ірына Жыхар.

Дарэчы, па яе словах, Міністэрства аховы здароўя вiтае канкрэтныя ідэі ад НДА, якія скiраваны на падвышэнне якасцi медыцынскіх паслуг.