Класкоўскі: Ёсць рэчы, пра якія пісаць з фальшывай аб'ектыўнасцю было б ідыятызмам

Личности

Журналіст і медыйны эксперт Аляксандр Класкоўскі - чалавек, якому баліць за якасць нашай журналістыкі. Спадар Аляксандр пільна маніторыць СМІ і па гарачых слядах аналізуе праблемныя моманты - каб сітуацыя хоць бы паціху зрушвалася ў лепшы бок.

Класкоўскі мае маральнае права быць суддзёй. У свой час ён рэдагаваў усесаюзны часопіс “Парус” з накладам мільён асобнікаў. Потым - газету “Знамя юности” часоў перабудовы, якая мела наклад 800 тысяч, бо дазваляла сабе шмат смелых і цікавых рэчаў. Пазней Аляксандр Класкоўскі быў намеснікам галоўнага рэдактара “Народнай газеты” - калі яе ачольваў Іосіф Сярэдзіч, цяперашні шэф “Народнай волі”. Потым Класкоўскі ствараў і раскручваў першую беларускую інтэрнэт-газету Naviny.by. Карацей, як вы зразумелі, гэтаму чалавеку ёсць пра што расказаць.

Таму прыходзьце паслухаць Аляксандра Класкоўскага на публічную лекцыю “Беларуская журналістыка: стан, праблемы, выклікі" з цыкла “Urbi et Orbi”. Лекцыя адбудзецца 21 сакавіка (чацвер) а 18.30 у галерэі “Новы дзень” (Няміга, 36). Уваход вольны!

“Недзяржаўныя медыі загнаныя пераважна ў андэграўнд — і гэта таксама кепска ўплывае на іх якасць”

- Спадар Аляксандр, тэма вашай публічнай лекцыі - “Беларуская журналістыка: стан, праблемы, выклікі" - выглядае проста ўсеабдымна. На чым плануеце засяродзіцца?

- Я спадзяюся, што гэта будзе не столькі лекцыя, колькі гутарка, інтэрактыў. Галоўная праблема беларускай журналістыкі - што ў нас медыйная сфера анамальная, дэфармаваная.

І тут давядзецца кінуць камень у рэжым - бо гэта, вядома, спецыфіка палітычнай сістэмы. Таму што нідзе ў развітых, дэмакратычных краінах няма такога масіву дзяржаўнай прэсы. У нас жа яна дамінуе, а ў ёй дамінуе прапагандысцкі прымітыў. Недзяржаўныя медыі загнаныя пераважна ў андэграўнд - і гэта таксама кепска ўплывае на іх якасць.

Таму, калі абагуліць, то я б казаў, што над беларускай журналістыкай вісіць цяжкая савецкая спадчына.

І яшчэ адзін момант: сеціўная эпоха абвастрыла многія праблемы, у прыватнасці, звязаныя з аўтарскім правам. Копіпаст стаў нейкай пошасцю, татальным бедствам. Абвастрыліся пытанні этыкі, культуры палемікі... Нам трэба выбірацца з савецкага шыняля і вучыцца рабіць медыйны прадукт паводле цывілізаваных стандартаў.

- Вы кажаце пра завялікі масіў дзяржаўнай прэсы - і чыноўнікі нібыта прыслухоўваюцца да вас: надумаліся аб’яднаць пяць дзяржаўных газет у адну.

- Гэта, канешне, не ад добрага жыцця. Проста стала бракаваць грошай на прапаганду. І холдынг - фармальна рэч прагрэсіўная, бо нашто дубляваць адное і тое?

Іншая рэч, што развагі, нібыта за кошт гэтага ўздымуць якасць медыйнага прадукту, не маюць пад сабой грунту. Бо тут - як у байцы Крылова “Квартэт”: а вы, сябры, як ні сядайце... Яны там перасунуць крэслы ў Доме прэсы - але ўсё адно гэта будуць залежныя ад улады медыі. І вось гэта галоўная хіба, невыкараняльная.

- На вашую думку, такая прапаганда можа дзейнічаць на разумных людзей?

- Электарат розны. Калі мы паедзем куды-небудзь на перыферыю (а ці не кожны з нас едзіць у вёску хаця б па сала), то пасля сталічнага бамонду ўзнікае адчуванне, што трапляеш на пару стагоддзяў назад.

Трэба мець на ўвазе, што ёсць масіў не вельмі прасунутага электарату, ад якога чутны аргументы: “А гэта ж у газеце напісана! А гэта ж па тэлевізару сказалі!” Для іх гэта як канон, ісціна ў апошняй інстанцыі.

Карацей, на значную частку простага люду гэтая прапаганда дзейнічае. Чалавек, які асабліва не пераймаецца высокімі матэрыямі, проста цісне кнопку тэлепульта — і перажоўвае той прадукт, які яму прапануюць.

І толькі калі здараюцца нейкія надзвычайныя падзеі, у абывацеля рэзка ўзмацняецца інтарэс да альтэрнатыўных крыніц інфармацыі. Напрыклад, так было пасля выбуху ў метро, плюшавага дэсанту. Калі хлусня дзяржаўных медыяў відавочная, а хочацца даведацца, як яно ёсць насамрэч.

“Ангажаванасць у палітычную барацьбу пасля пэўнай мяжы пачынае шкодзіць выкананню прафесійных абавязкаў”

- У этычных праблемах журналістыкі суддзі хто? Хто мусіць пільнаваць, каб гэта ўсё датрымлівалася?

- Калі я пачаў пісаць артыкулы на сайце “Медыякрытыка” (mediakritika.by), расказваць, як гэта выглядае ў заходніх краінах - адчуў, што для многіх гэта адкрыццё. Мы ж маем справу з наступствамі саўка: калі трошку рамкі пашырыліся, многія сталі разумець так, нібыта свабода выказвання - гэта “што хачу, тое крычу”, любыя ярлыкі наклейваю.

Аднак любая свабода сканчаецца каля чужога носа - гэта добра ведаюць на Захадзе. А ў нас, на жаль, многія не адчуваюць. Мяне проста прыгнятае пячорны ўзровень палемікі пэўнай часткі незалежнай супольнасці. Для многіх ужо стала фірмавым стылем - абмазаць апанента гноем, заявіць, што ён здраднік, калабарант, прыслужнік, прэміі ў Адмністрацыі прэзідэнта атрымлівае. А сябе на гэтым фоне намаляваць такім рыцарам без страху і папроку.

Дык вось, у заходніх краінах ёсць рады ў пытаннях СМІ - грамадскія інстытуцыі, яны разглядаюць такія кейсы, дзе ёсць канфлікт, дзе нехта мяркуе, што яго зняважылі. І яны прымаюць рашэнні, якія не ёсць строга юрыдычныя. Аднак рэдакцыі, якія сябе паважаюць, лічаць добрым тонам такія рашэнні прымаць як кіраўніцтва да дзеяння. І калі трэба выбачыцца - то выбачаюцца.

У нас жа такога няма. І тут, я думаю, Беларуская асацыяцыя журналістаў (БАЖ) мусіць трошку навырост браць на сябе такую функцыю. І тое, што апошнім часам камісія па этыцы БАЖ пачала варушыцца, разглядаць кейсы і прымаць рашэнні - гэта добры трэнд.

З’яўленне сайта mediakritika.by - таксама добры сімптом. Ствараецца дыскурс, які дапамагае пераходзіць ад эпохі барыкаднай журналістыкі (калі некаторыя рэсурсы вядуць не журналісцкую працу, а дзейнічаюць па законах інфармацыйнай вайны) - да міжнародна прызнаных прынцыпаў журналістыкі. Барыкадная журналістыка псуе прафесіяналізм.

- Міжнародныя прынцыпы вымагаюць ад журналіста быць бесстароннім. У нас жа часам журналіст пачынае межаваць з грамадскім дзеячам ці нават палітыкам. Ці можна гэта апраўдаць тым, што ў нас, маўляў, спецыфічная сітуацыя?

- Гэта выклік для кожнага журналіста. Бо дыстыляванай журналістыкі не бывае - і на Захадзе ёсць свае сімпатыі ды антыпатыі, ангажаванасць медыяў. Іншая справа, што на Захадзе прэса на парадак свабаднейшая, чым у нас.

Журналіст - ён жа і грамадзянін (калі гэта сапраўдны журналіст, а не рамеснік). І ў Беларусі ён не можа быць абыякавы, бо ў нас рэжым недэмакратычны. Ідзе барацьба за цывілізаваную будучыню, за незалежнасць Беларусі. І глядзець абыякава, пісаць з фальшывай аб’ектыўнасцю, кшталту “ёсць меркаванне, што незалежнасць патрэбная - а ёсць меркаванне, што непатрэбная” - гэта было б ідыятызмам і карыкатурай.

Я трошку ўтрырую, каб паказаць, што грамадзянская пазіцыя мусіць быць. Але ангажаванасць у палітычную барацьбу пасля пэўнай мяжы пачынае шкодзіць выкананню прафесійных абавязкаў. Для кожнага ёсць той Рубікон, калі журналіст мусіць выбіраць - ці ён профі, ці ён палітычны дзеяч.

“Бі-бі-сі ды "Нью-Йорк таймс" ужо даўно прапісалі, як іх супрацоўнікі мусяць паводзіць сябе ў сацыяльных сетках”

- Іншая праблема, пра якую вы неаднойчы выказваліся - што нават у прыватным акаўнце ў сацыяльных сетках журналіст застаецца журналістам. Маўляў, нельга ў газеце напісаць “прыгожа”, а потым у сябе ў фэйсбуку сцебануць моцнымі словамі, што думаеш пра таго ці іншага персанажа...

- Сеціўная эпоха сапраўды спарадзіла гэтую калізію. З аднаго боку, гэта мой акаўнт у сацыяльных сетках - што хачу, тое пішу. І нейкі слесар Вася сапраўды можа з мацюкамі напісаць, як яны “ўчора набухаліся”. Бо ягоны акаўнт чытаюць такія ж васі.

Аднак журналіста паўсюль успрымаюць як публічную персону, як прадстаўніка пэўнага СМІ. Ён мусіць усведамляць гэта і, як кажуць у пэўных колах, “фільтраваць базар”.

Гэта не маё адкрыццё. Калі, зноў жа, праводзіць паралелі з Захадам, то ў нас такое ўяўленне, што тут усё заціснута, а вось там поўная свабода. Насамрэч - наадварот, такія паважаныя СМІ, як Бі-бі-сі, "Нью-Йорк таймс" - яны даўно ўжо прапісалі адмысловыя рэгламенты, як іх супрацоўнікі мусяць паводзіць сябе ў сацыяльных сетках.

І там абмежаванні, паводле нашых мерак, проста драконаўскія! Фактычна ўвогуле нельга жорстка палемізаваць на палітычныя тэмы, тым болей клеіць ярлыкі, ужываць ненарматыўную лексіку. Мы тут знаходзімся ў “эпосе Дзікага Інтэрнэту”... Можа, я троху груба скажу, але так заўжды бывае, калі рабы на волю вырываюцца - яны пачынаюць рабіць абы-што, хадзіць на галаве і займацца вандалізмам.

- Як тады журналісту выказаць сваё прыватнае меркаванне па нейкім праблемным пытанні? Пастка!

- Пасткі няма, ёсць толькі выклік. У нас моцныя традыцыі аўтарскай журналістыкі. Напрыклад, Святлану Калінкіну чытаюць найперш не за тое, што яна там нешта паліталагічна раскладзе па палічках. А за тое, што яна экспрэсіўна, з душой напіша пра нейкую праблему. І той, хто чытае, адзначыць: “І я ж думаю гэтак сама! І ў мяне ж вось так баліць сэрца!” Журналіст трапляе ў рэзананс, намацвае грамадскі нерв. Аўтарская журналістыка, мне здаецца, найлепшы сродак грамадзянскага самавыказвання ў нашай сітуацыі.

- Аднак тут мы бачым выпадкі, калі аўтары называюць людзей “мудакамі” ды “гандонамі”. Аўтарскія артыкулы такое дапускаюць?

- Я сам не такі ўжо пурыст і часам ужываю экспрэсіўную лексіку, слэнгавую. Аднак у артыкуле гэта, як і ўвогуле ў літаратуры, мусіць быць апраўдана - калі гэта сродак іроніі, сродак характарыстыкі персанажу. Бо нашая кіроўная эліта сама ўжывае слоўцы кшталту “наехаць”, “падставіць”, “засвяціцца”, “нахіліць” - можа, і не разумеючы, што ўжывае крымінальны, лагерны жаргон. І самі норавы, узровень высвятлення стасункаў у постсавецкай палітыцы менавіта такі - на ўзроўні братвы. Таму калі пішаш пра гэтыя рэчы, то для характарыстыкі адпаведных персанажаў, іх мыслення можа ўжывацца экспрэсіўная, зніжаная лексіка.

Аднак, на мой погляд, журналісту тут варта ведаць межы. Я супраць бескультур’я - а для мяне лаянка - усё ж такі бескультур’е найперш.

На мой погляд, драйв не ў тым, каб гэта як мага больш моцнымі словамі апісаць. А каб сказаць моцна - прыгожымі літаратурнымі словамі.

Такім чынам

Публічная лекцыя “Беларуская журналістыка: стан, праблемы, выклікі"
журналіста Аляксандра Класкоўскага
з цыклу “Urbi et Orbi”
адбудзецца 21 сакавіка (чацвер) а 18.30
у галерэі “Новы дзень” (Няміга, 36, уваход праз рэстарацыю NEWMAN)
Уваход вольны!
Анлайн-трансляцыя лекцыі