"Мы чакаем цяжкі крызіс у канцы гэтага года"

О нас в медиа

У чым прычына цыклаў канфліктаў і замірэнняў у беларуска-расійскіх адносінах? Ці скупяць расіяне беларускую прамысловасць? Ці з’яўляецца незваротным цяперашняе збліжэнне Беларусі і Расіі?

Гэтыя пытанні ў “Праскім акцэнце” абмяркоўваюць рэдактар часопіса ARCHE Валер Булгакаў, эксперт Цэнтра еўрапейскай трансфармацыі Георгій Плашчынскі і дацэнт маскоўскай Вышэйшай школы эканомікі Андрэй Суздальцаў.

Цыклы скандалаў і пацалункаў

​​​Юрый Дракахруст: Апошнім часам у беларуска-расійскіх адносінах назапашваюцца праблемы: канфлікт паміж “Белавія” і “Аэрафлотам”, адкладанне апошняга транша крэдыта Антыкрызіснага фонда ЕўрАзЭС, праблемы ў нерасійскіх перавозчыкаў грузаў праз Беларусь, заява расійскага міністэрства эканамічнага развіцця пра тое, што Беларусь стварае штучныя бар'еры расійскаму гандлю і шмат што іншае.

Кожная праблема - не кардынальная і, у прынцыпе, вырашальная. Але разам, на думку некаторых, яны ствараюць новую, дакладней, старую, якасць стасункаў: ад пацалункаў да спрэчак і лаянкі. Ці адпавядае гэтае ўражанне рэчаіснасці і калі так, то чым абумоўлена гэтая цыклічнасць у двухбаковых стасунках, гэтая “дыпламатыя скандала”?

Валер Булгакаў: Цыклічнасць сапраўды існуе. Гэта цыклічнасьць вытворная ад тых палітычных чыннікаў, якія існуюць у нашых дзяржавах, у Расіі і Беларусі. Так склалася, што найбліжэйшыя стасункі, найбольш прыемныя для беларускага кіраўніцтва, Расія праяўляе напярэдадні буйных палітычных кампаній, найперш прэзідэнцкіх выбараў. Тлумачыцца гэта досыць проста. Лукашэнка расіянам не чужы чалавек, ён з’яўляецца вядомым персанажам на расійскім палітычным рынку. І Крэмль робіць усё, каб для расійскага электарата фактар Лукашэнкі быў нейтралізаваны. Гэта значыць, што ў рэжыме жорсткай прапагандысцкай інфармацыйнай кампаніі былыя крыўды заціраюцца, скандалы затушоўваюцца, на пярэдні план выходзяць абдымкі, пацалункі і іншыя жэсты прымірэння. Але выбары праходзяць і наступае перыяд рэальнай прагматычнай палітыкі. А сітуацыя ва ўзаемных стасунках далёкая ад узаемнай задаволенасці.

Гэта азначае, што тыя стратэгічныя мэты, якія пераследуе беларускае і расійскае кіраўніцтва, кардынальна не супадаюць. Расію цікавяць інстытуцыйныя прывязкі Беларусі да новых надрэгіянальных, наддзяржаўных утварэнняў, бо яна пераканалася, што палітыка двухбаковых стасункаў, якая грунтуецца на нефармальных дамоўленасцях, вядзе ў тупік. Беларускае кіраўніцтва адчайна спрабуе балансаваць расійскі ўплыў нейкімі іншымі ўплывамі, адчайна спрабуе бараніць сваю рытарычную фігуру, што Беларусь - гэта мост, буфер альбо яшчэ нешта паміж Усходам і Захадам. Паколькі ў Расіі і Беларусі не існуе канкурэнтнай палітыкі, то ўсе супярэчнасці больш рэльефна і выразна праяўляюцца ў сферы эканомікі. Усе канфлікты, якія мы бачым, тлумачацца стратэгічным несупадзеннем бачання будучыні беларускім і расійскім кіраўніцтвамі.

Юрый Дракахруст: Андрэй, а як вы тлумачыце гэтую цыклічнасьць? Вось Валер звязаў яе з прэзідэнцкімі выбарамі ў Расіі. Але, здаецца, гэтыя цыклы ўсё ж такі больш частыя. Прымірэнні адбываюцца не толькі тады, калі ў Расіі праходзяць чарговыя выбары.

Андрэй Суздальцаў: Цыклічнасць існуе. Але яна звязана перш за ўсё з беларускай палітычнай сітуацыяй, а не з расійскім фактарам. Для Расіі Беларусь не адыгрывае значнай ролі, Казахстан - значна большую. Натуральна, я не пагаджуся з Валерам, бо ніякага фактара Лукашэнкі на палітычным рынку Расіі не існуе. Ён быў нейтралізаваны яшчэ ў 2010 годзе, апошнія яго рэшткі зніклі пасля “Хросных бацькаў”. Падчас апошняй выбарчай кампаніі ў Расіі Лукашэнка адсутнічаў цалкам. Нейтралізоўваць яго неабходнасці не было.

Іншая справа, што перыядычна Беларусь уваходзіць у пэўныя пагадненні з Расіяй, а яна вымушаная ўваходзіць у гэтыя пагадненні, бо эканамічная залежнасць вялізная. І эканамічны ўплыў Расіі на Беларусь нарастае. Натуральна, у рамках такіх праектаў спачатку ўзнікае паўза агульнага задавальнення. Такую сітуацыю мы назіралі ў 2011 годзе, калі ўсе магчымыя датацыі, атрыманыя авансам, станоўча ўплывалі на эканоміку Беларусі.

А потым надыходзіць час, калі гэтыя пагадненні неабходна выконваць. Як звычайна, так было ў рамках Саюзнай дзяржавы, зараз ў рамках Адзінай эканамічнай прасторы, выконваць не атрымліваецца, таму што ёсць аб'ектыўныя прычыны, якія палягаюць у беларускай эканамічнай мадэлі і ў беларускай дзяржаўнасці.

Рэфармаваць гэтую эканоміку немагчыма, а без рэформ удзельнічаць у Адзінай эканамічнай прасторы таксама немагчыма. Прыклад з “Белавія”, стварэнне холдынга МАЗа і КамАЗа - гэта прыклады гібрыдаў жырафа і сурка. Немагчыма так, як збіраецца выжываць “Белавія”, калі рынак авіяпаслуг з’яўляецца адзіным. Незразумела, якія прэтэнзіі можа прад'яўляць Беларусь да замежных банкаў, якія вырашаюць свае праблемы ў рамках свабоднага перасоўвання капітала. Гэта значыць, што расійскі рынак фактычна пачынае ціснуць на беларускі рынак ва ўмовах таго, што Беларусь падпісала пагадненне і атрымала велізарныя датацыі. Беларускі бок хоча і атрымліваць датацыі, і ўхіліцца ад выканання ўмоў пагаднення, спрабуе захаваць сваю эканоміку, не рэфармуючы яе. Таму ўсе гэтыя канфлікты запраграмаваныя. У прынцыпе, вядома, што будзе далей, існуе нават спіс канфліктаў, якія адбудуцца ў бліжэйшы час і ў сярэднетэрміновай пэрспэктыве.

Юрый Дракахруст: Георгій, а як Вы тлумачыце вось гэтую цыклічнасьць? Прычым варта сказаць, што яна ўласціва не толькі цяперашняму часу. Мы памятаем, што гэтыя канфлікты былі ўвесь час, пачынаючы, магчыма, са справы Шарамета, крызісы ў двухбаковых адносінах былі і ў 2004 годзе, і 2006-м, і ў 2007-м, і ў 2010-м. І цяпер таксама, хоць яны і не такія маштабныя, як у 2010 годзе ці ў 2007-м, але тэмпэратура падымаецца.

Георій ​​Плашчынскі: Насамрэч, гэтая цыклічнасць канфліктаў і потым іх залагоджванне абумоўлены фундаментальнымі несупадзеннямі ў палітычных сістэмах. Нягледзячы на тое, што краіны даволі аўтарытарныя, усё ж такі Расія імкнецца інтэгравацца ў міжнародную супольнасьць і міжнародныя гандлёвыя структуры. А Беларусь у гэты час працягвае заставацца ізаляванай, імкнецца да таго, каб увогуле не было ніякіх рэформ. На ўсе рэформы яна ідзе толькі пад ціскам нейкіх абставінаў. Няма ніякай доўгатэрміновай стратэгіі беларускага кіраўніцтва ў адносінах з Расіяй ці з Еўропай. Беларусь змяняе свой знешнепалітычны вектар у залежнасці ад кан’юнктуры. Атрымоўваецца, што дамоўленасці потым могуць не выконвацца. Напрыклад, адной з умоў атрымання крэдыта ад ЕўрАзЭС была прыватызацыя беларускай уласнасці, заяўлялася, што ёсць спіс, зацьверджаны ўрадам, і што беларуская дзяржаўная ўласнасць павінна быць прыватызаваная ў аб’ёме 2,5 мільярда долараў у 2012 годзе. Але зараз сітуацыя стабілізавалася і ў эканоміцы ў тым ліку дзякуючы дапамозе Расіі, я маю на ўвазе зніжкі на нафту і на газ. І зараз віцэ-прэм’ер Сяргей Румас заявіў, што ніякага прыватызацыйнага спісу няма і не будзе, хаця раней аб гэтым адкрыта заяўлялася. Зразумела, што расійскія партнёры, у тым ліку і расійскія бізнесоўцы, гэтым незадаволеныя. Таксама можна сказаць, што ў адрозненне ад еўрапейскай інтэграцыі, якая будавалася на агульных каштоўнасцях і эканамічных інтарэсах, усё ж такі еўразійская інтэграцыя шмат у чым абумоўлена палітычнымі фактарамі. А з боку Беларусі яшчэ і чыста сітуацыйным жаданнем пазбегнуць жорсткіх наступстваў ад таго крызіса, які ўжо чакаўся беларускім кіраўніцтвам у мінулым годзе. І яшчэ адзін фактар, што еўразійская інтэграцыя вядзе да рэформ, у тым ліку праз уступленне ў Сусветную гандлёвую арганізацыю, а для Беларусі гэта - пагроза палітычнай стабільнасці для ўлад. Таму яна згаджаецца на інтэграцыю, але як толькі з’яўляецца магчымасць пазбегнуць яе, Беларусь імкнецца пазбегнуць. Адсюль незадаволенасць партнёраў па еўразійскай інтэграцыі.

Дылемы беларускай прыватызацыі

Юрый Дракахруст: Яшчэ адна лінія ў двухбаковых стасунках - прыватызацыя. Гучнае скасаванне спісу прадпрыемстваў, якія меркавалася прыватызаваць, - толькі адна з праяў беларуска-расійскай “бойкі бульдогаў пад дываном” па гэтым вострым пытанні. Дадзеныя апытанняў паказваюць, што беларускае грамадства даволі хваравіта ўспрыняло продаж “Белтрансгазу” - нягледзячы на лукашэнкаўскую рыторыку пра “іржавую трубу”, падчас сакавіцкага апытання НІСЭПД станоўча ацанілі гэтую здзелку толькі 15% рэспандэнтаў.

Наконт цяперашняга стану спраў з прыватызацыяй выказваюцца розныя меркаванні: адны кажуць, што Лукашэнка імкліва распрадае краіну, усё здае, абы ўтрымацца ва ўладзе, іншыя мяркуюць, што нічога такога важнага (ну акрамя хіба “Белтрансгазу”) не прададзена і наўрад ці будзе. Якое з меркаванняў вам бліжэй?

Андрэй Суздальцаў: Мне не блізкая ніводная з названых пазіцый: і тая і іншая не маюць дачынення да рэальнасці. Прыватызацыя - пытанне выключна ўнутрыбеларускае. Сапраўды, у Расіі ёсць ціск інвестыцыйнага капіталу, таму што ўкладваць у расійскі рынак капітал зараз складана, бо найбольш цікавыя аб'екты ўжо ўзятыя. Ёсць праблема свабоднага капітала, гэта адчуваюць у Беларусі. Там ўжо з’явіліся нашы забудоўшчыкі, ёсць спробы ўкласці ў вытворчасць. Іншая справа, што купляць зараз у Беларусі асабліва і няма чаго. Купілі “Белтрансгаз”. Сапраўды, быў крызіс ва ўспрыняцці гэтай пакупкі, гэта было заўважна па Лукашэнку, за 2 тыдні ён 11 разоў выступаў на гэтую тэму і тлумачыў, што ў продажы была неабходнасць, бо Беларусь пацярпела ад будаўніцтва “Паўночнага патоку”, але ён сам фактычна ініцыяваў яго стварэнне ў свой час.

Што за праблема з прыватызацыяй? Можна і не прадаваць. Толькі трэба ўлічваць, што “Белавія” не вытрымае рэальнай канкурэнцыі з расійскімі карпарацыямі ў сфэры авіяперавозак. Можна не прадаваць МАЗ. Але МАЗ не вытрымае канкурэнцыі з КаМАЗам, і не толькі з ім. Будуецца “завод стагодздзя”, збудаваны завод цяжкіх самазвалаў “Камацу”. Канкурэнцыя выціскае. Можна нічога не прадаваць, гэта пытанне беларускае.

Але ёсць пытанне, звязанае з крэдытамі. Для атрыманьня трэцяга транша трэба за год прыватызаваць на 2,5 мільярда долараў беларускіх вытворчых актываў. Можна не прыватызаваць, але тады не атрымаюць грошай. І няважна, дарэчы, каму прадаваць - не абавязкова расійскаму капіталу. Ды любому прадавайце.

Краіна сапраўды вельмі залежыць ад расійскай энэргетыкі і ад рынку. На жаль, у Беларусь заходні капітал аб'ектыўна не пойдзе. Некаторыя венчурныя кампаніі пойдуць, але сур'ёзны капітал не пойдзе. Вось такая праблема.

Таму згаджацца ці не згаджацца - гэта дыскусія беларуская. Прызвычаіліся проста атрымліваць датацыі. І калі за датацыі запатрабавалі разлічыцца трубой, гэта выклікала недаўменне: Расія яшчэ нечага запатрабавала ўзамен. Канфлікта аб прыватызацыі паміж Мінскам і Масквой не будзе. Няма жадання прыватызаваць - няма грошай.

Юрый Дракахруст: Валер, а як вы глядзіце на гэтую праблему? Яна сапраўды такая, як яе абмаляваў Андрэй, што расійскі капітал проста сам па сабе, не ведаючы пра Крэмль, ідзе, а вот Беларусь упарціцца, што гэта нейкія унутраныя беларускія спрэчкі наконт прыватызацыі?

Валер Булгакаў: Пытаньне прыватызацыі - адно з ключавых для выжывання рэжыму Лукашэнкі. Не сакрэт тое, што ён вельмі балюча ўспрымае з’яўленне любых сур’ёзных эканамічных агентаў у Беларусі. Гэта азначае, што з’явяцца эканамічныя істотныя актары, якія ніяк не звязаныя з беларускай дзяржаўнай машынай. А гэта можа дэстабілізаваць ягоны рэжым. Такіх прыкладаў вельмі шмат: ад “Балтыкі” да доўгай эпапэі з “Белтрансгазам”. Лукашэнка ведае гэта магчыма на ўзроўні ментальнасці, калі кіруецца марксісцка-ленінскім палажэннем аб тым, што ўлада канвертуецца перш за ўсё ва ўласнасць. Гэта значыць, што Лукашэнка нібыта не з’яўляецца юрыдычным уласнікам дзяржаўнага сектара беларускай эканомікі, але тым не менш, ён яго кантралюе дэ-факта і з’яўляецца тым, хто прымае канчатковае рашэнне наконт яго.

Але з’явіўся новы фактар, на які ў нас не звяртаецца патрэбная ўвага: тое, што Беларусь увайшла ў мытны саюз з Расіяй. Тут я пагаджуся са спадаром Суздальцавым, што тым самым доступ замежнага капіталу ўскладніўся, я маю на ўвазе перш за ўсё заходні капітал. З другога боку, зніклі ранейшыя абмежаванні, якія можна было выкарыстоўваць супраць экспансіі расійскага капіталу на ўнутраны беларускі рынак. З трэцяга боку, існуе праблема далейшага існавання гэтага рэжыму. Таму стратэгія Лукашэнкі безумоўна будзе стратэгіяй стрымлівання. Ён баіцца не расійскага капіталу, а баіцца страціць уладу.

Тыя рытарычныя фігуры, якія агучваюцца беларускай урадавай прапагандай, маўляў, гэты капітал спекулятыўны і зароблены на ашуканстве, і не будзе спрыяць пад’ёму беларускай прамысловасці, з аднаго боку, маюць рацыянальнае зерне, але з другога - усяго не вытлумачваюць.

Што да стаўлення беларусаў да продажу “Белтрансгазу”, то хачу сказаць, што найперш такое стаўленне навязаў сам рэжым, які ўспрымаў надзвычай балюча і траўматычна ўвесь гэты працэс адчужэння “Белтрансгазу” ў расійскія рукі.

Безумоўна, “Белтрансгаз” і “Газпром” - не проста эканамічныя актары. Гэта сімвалы новай эканамічнай экспансіі. Ідэя Аляксея Мілера пабудаваць новы офіс “Белтрансгазу”, знёсшы аўтавакзал “Маскоўскі” ў Мінску, - вельмі сімвалічная. Я хацеў бы сказаць, што на перспектыву магчыма гэтае рашэнне Лукашэнкі ўвайсці ў Мытны саюз з Расіяй не ў тым рэжыме зоны вольнага гандлю, які дэ-факта існаваў больш за 10 гадоў, а ў жорсткі Мытны саюз, яно непрадказальнае з пункту гледжання дэстабілізацыі. Гэта азначае, што атрымаўшы кароткачасовыя выгады, Лукашэнка, па-першае, страціў ранейшыя мэханізмы кантролю над беларускай эканомікай, а па-другое, беларускія інтэрнэт-форумы поўняцца нянавісьцю да цяперашняга рэжыму з той простай прычыны, што ранейшыя даброты ў выглядзе патрыманых заходніх аўтамабіляў цяпер недаступныя. Паглядзіце, як цяпер клянуць Расію і Мытны саюз з Лукашэнкам на найбольш раскручаных беларускіх форумах і зразумееце, наколькі небяспечны гэты палітычны патэнцыял.

Юрый Дракахруст: Георгій, Вы пачалі тэму прыватызацыі. Які Ваш прагноз і ацэнка сітуацыі? Гэта сапраўды будзе продаж у самы бліжэйшы час часткі важных для Беларусі прадпрыемстваў, хаця Андрэй і кажа, што там няма чаго купляць?

Георгій Плашчынскі: Калегі дастаткова падрабязна апісалі сітуацыю, я з імі згодны. Я мяркую, што прыватызацыя беларускай дзяржаўнай уласнасці - аб’ектыўны працэс. Ён адбудзецца раней ці пазней, таму што доля дзяржаўнай уласнасці ў Беларусі дагэтуль складае прыкладна 60-70%. Гэта самы высокі паказнік у рэгіёне Усходняй Еўропы. І тое, што гэтая доля будзе скарачацца, - працэс аб’ектыўны. Я згодны з Валерам у тым, што прыватызацыя - гэты зусім не тое, чаго жадае беларускі рэжым. Сапраўды, беларускаму рэжыму не патрэбныя эканамічныя актары, якія не кантралююцца з Беларусі, на якіх немагчыма неяк націснуць і якія хутчэй самі націснуць на Лукашэнку. І чым болей будзе замежных эканамічных актараў у Беларусі, тым больш складана будзе ўтрымліваць уладу. Адначасова, гэта магчыма будзе нейкая пагроза беларускаму суверэнітэту таксама. Беларускае кіраўніцтва будзе да апошняга імкнуцца ўтрымаць усе гэтыя прадпрыемствы ў дзяржаўнай уласнасці.

Я не думаю, што беларускае кіраўніцтва сур’ёзна арыентуецца на грамадскую думку краіны. Я мяркую, што ў пытанні прыватызацыі яно перш за ўсё арыентуецца на палітычныя інтарэсы, разумеючы, што чым меншы аб’ём дзяржаўнай уласнасці, тым менш прасторы для знешнепалітычных манеўраў, для латання дзірак у эканоміцы ў выпадку нейкіх крызісаў. Яшчэ трэба дадаць, што Беларусі хутка трэба будзе аддаваць крэдыт МВФ, які пакуль не згаджаецца рэфінансаваць гэты крэдыт. Таму, магчыма, што трэба будзе шукаць нейкія сродкі, каб яго вяртаць, і прыватызацыя ўласнасці можа стаць адным з рэсурсаў, які дазволіць вярнуць гэты крэдыт у час.

Ці можна павярнуць гэапалітычны вэктар?

Юрый Дракахруст: Паводле некаторых ацэнак, за апошнія гады супрацоўніцтва Беларусі і Расіі, прынамсі ў эканамічнай сферы, стала больш шчыльным і інстытуцыйным: хоць Мытны саюз стваралі без біцця келіхаў у крамлёўскіх палатах, але ў выніку імпартнае мыта за 2 гады выраўнялі (што не атрымлівалася за 12 папярэдніх), без вялікіх дэбатаў наконт суверэнітэта стварылі Еўразійскую эканамічную камісію - наддзяржаўны орган кіравання, у сувязі з планамі пабудовы завода разам з кітайцамі і ў сітуацыі з перавозчыкамі Беларусь сутыкнулася з настойлівасцю Масквы, якая нагадала, што абавязкі Мытнага саюза ў нечым абмяжоўваюць яго ўдзельнікаў. Можна прыгадаць і супрацоўніцтва ў вайсковай сферы, якое ніколі, нават у моманты вострых крызісаў, не прыпынялася. На ваш погляд, гэта ўжо неабарачальны працэс, што нават калі сыдзе Лукашэнка, краіна не зможа змяніць зроблены зараз геапалітычны выбар? Ці нават пры Лукашэнку магчымыя геапалітычныя кідкі і нечаканасці, вяртанне да балансавання паміж Масквой і некім іншым, а тое і выбар на карысць гэтага іншага?

Георгій Плашчынскі: Можна сказаць, што шмат людзей у Беларусі, перш за ўсё я маю на ўвазе з боку дэмакратычнай супольнасці, упэўненыя ў тым, што калі ўлада ў Беларусі зменіцца на дэмакратычную, то ў нас хутка наладзіцца супрацоўніцтва з еўрапейскімі краінамі і неўзабаве мы ўступім у Еўрасаюз. Але трэба разумець, што эканамічныя і палітычныя працэсы, хаця іх і магчыма развярнуць у іншым геапалітычным накірунку, усё ж не такія хуткія і імклівыя. Я магу сказаць, што цяпер, па-першае, Беларусь ужо не можа без дазволу Еўразійскай эканамічнай камісіі ўступіць у перамовы з Еўрасаюзам наконт зоны свабоднага гандлю. А гэта з’яўляецца галоўным “прызам”, які Еўропа дае сваім усходнім партнёрам, такім як Украіна, Малдова і Грузія. І калі нават зараз палітычная ўлада ў Беларусі змянілася б альбо калі б Лукашэнка вырашыў інтэгравацца ў еўрапейскія структуры, супрацоўнічаць з Еўрасаюзам, то ў адрозненне ад іншых удзельнікаў Усходняга партнёрства Беларусь магла б заключыць дамову аб зоне свабоднага гандлю з Еўрасаюзам не раней, чым у 2014-2015 годзе. Бо для гэтага Беларусь павінна стаць членам Сусветнай гандлёвай арганізацыі і правесці неабходныя рэформы. Улічваючы тое, што беларускае кіраўніцтва жыве інтарэсамі захоўвання status quo і не мае доўгатэрміновых стратэгій, то відавочна, што гэта будзе дэматываваць беларускае кіраўніцтва ўдзельнічаць у еўрапейскай інтэграцыі, таму што яно нязвыклае да такіх вось доўгатэрміновых праектаў. Лукашэнку незразумела, навошта патрэбна рабіць зараз рэформы, якія змогуць даць нейкія эканамічныя выгоды праз 4-6 гадоў. Тым больш, што інтэграцыя ў еўрапейскія эканамічныя структуры патрабуе рэформ, на якія спатрэбяцца даволі вялікія дадатковыя сродкі.

Юрый Дракахруст: Андрэй, а як Вы мяркуеце, магчымае спыненне ці нават паварот у адваротны бок працэса большага збліжэння паміж Беларуссю і Расіяй, які мы зараз назіраем?

Андрэй Суздальцаў: У бліжэйшае дзесяцігодздзе - не. І гэта не залежыць ад таго, якая ўлада будзе знаходзіцца ў Мінску. Так склалася, што эканоміка Беларусі грунтуецца на двух асноўных фактарах. Гэта доступ да танных расійскіх энэрганосбітаў (нягледзячы на тое, што ў рэспубліцы рэалізаваныя вялікія праграмы ашчаджэння энэргіі) і доступ да расійскага рынку. Калі гэтыя фактары адсутнічаюць, то не будзе ні беларускай эканомікі, ні дзяржавы, ні Лукашэнкі.

Атрымаць гэтыя доступы можна двума шляхамі. Першы - гэта самы правільны і рэальны выхад з сітуацыі, якая склалася - трэба пачынаць уваходзіць у сусветныя рынкі, у міжнародны падзел працы, уступаць у СГА, у рамках якога ажыццяўляць нармальны эканамічны падыход да рэсурсаў і рынкаў. І другі варыянт, які больш прымальны для Лукашэнкі, - удзельнічаць у рознага кшталту праектах інтэграцыйнага плана з Расіяй, што Лукашэнка і робіць. Праблема ў тым, што Беларусь можа дазволіць сабе ўдзельнічаць у падобных праектах у вельмі абмежаваных маштабах.

Эканоміка нерэфармаваная і яна не можа быць рэфармаваная. І гэта не надта залежыць ад Лукашэнкі, гэта выбар беларускага палітычнага класа. Ён прывучаны да такога рэжыма датацый і прэферэнцый.

Але пагадненні аб Адзінай эканамічнай прасторы прадугледжваюць рэформы, у параўнанні з якімі Бальцаровіч - проста хлопчык. І вось тут запраграмаваны канфлікт. Бо захаваць датацыйна-прэферэнцыйны рэжым, зрабіць з рэспублікі такі анклаў, паўтарыць афшорную зону, як гэта было ў межах Саюзнай дзяржавы, не вельмі атрымліваецца. Вядома, такі крызіс запраграмаваны і адбудзецца ў бліжэйшы час. Атрымліваецца такая сітуацыя, што рэспубліка аб'ектыўна не можа інтэгравацца, але і жыць без інтэграцыі яна не можа. Так склалася. Гэта вынік палітыкі беларускага кіраўніцтва за апошнія 20 гадоў, калі ўвесь свет крочыў не ў нагу, акрамя Беларусі.

Таму мы чакаем цяжкі крызіс, які прагназуецца у канцы гэтага - пачатку наступнага года і які будзе звязаны з удзелам рэспублікі ў інтэграцыі ў рамках постсавецкай прасторы. Будуць і іншыя крызісы. Але Масква разумее ўсю сітуацыю своеасабліва: ёсць датацыі і падтрымка - праводзце рэформы, выраўноўвайце эканамічныя ўмовы. Пры гэтым яна не вельмі ўлічвае настрой беларускага насельніцтва і беларускага палітычнага класа, што яшчэ адыграе сваю негатыўную ролю.

Валер Булгакаў: Мне здаецца, што ў бліжэйшай будучыні залежнасць Беларусі ад Расіі будзе павялічвацца. І гэта кошт той палітычнай эканамічнай падтрымкі, які беларускае кіраўніцтва не зможа не заплаціць. Досвед з “Белтрансгазам” паказвае, што любы аб’ект беларускай эканомікі можа быць адчужаны ў расійскія рукі.

Адно, што гэта будзе адбывацца не адразу, а паступова, са скандаламі. Але ніякага супрацьддзяння гэтаму працэсу няма і не можа быць. Тое, што адбываецца цяпер, - гэта вынік расчаравання расійскіх эліт у асобе беларускага прэзідэнта. Сапраўды, расіяне цяпер хочуць такой інтэграцыі, такой блізкасці, калі можна так выразіцца, якая будзе гарантавацца не асобамі, а інстытутамі. Сапраўды, як вы зручна заўважылі, што з увядзеньнем Мытнага саюза шматгадовыя спрэчкі пра мыты раптам неяк вырашыліся. Я думаю, што разам з адчужэннем беларускай прамысловасці пад пытанне стане, раней ці пазней, наяўнасць беларускай валюты. Гэта яшчэ адзін бастыён. Але леташнія падзеі, звязаныя з трохразовай дэвальвацыяй беларускага рубля, паказалі, што Расія ніяк не зацікаўленая ў наяўнасці нацыянальнай валюты ў нашай краіне. Больш за тое, сёлетнія затрымкі з крэдытамі ЕўрАзЭС таксама навяваюць падобныя думкі.

Існуе толькі адно “але”. Да той пары, пакуль Беларусь будзе незалежнай суверэннай дзяржавай, безумоўна, шлях назад будзе. Але чым далей краіна будзе заходзіць у інтэграцыю ці збліжэньне з Расійскай Фэдэрацыяй менавіта на гэтым якасна новым інстытуцыйным узроўні, то тым цяжэйшы будзе разварот назад. Калі здавалася ў сярэдзіне 1990-х, што да ўступлення ў парламенцкія структуры Еўропы, да інтэграцыі ў заходнім накірунку Беларусі рукой падаць, то цяпер нас, нават пры згодзе і кансалідацыі беларускіх эліт, у гэтым кірунку чакае доўгатэрміновая і пільная праца. Але паўтаруся, зарукай такой магчымасці выступае сама міжнародная суб’ектнасць Беларусі. Як ні парадаксальна, магчыма тут я зноў пагаджуся з Андрэем Суздальцавым, Расія, сама таго не жадаючы, нейкім чынам падсілкоўвае, падмацоўвае беларускую дзяржаўнасць у той форме, якой яна ёсць.

Крыніца