Улад Вялічка: Чаму любая актыўнасць грамадства лічыцца ў нас палітыкай? (Відэа)

Личности

Улад Вялічка - старшыня Міжнароднага кансорцыюма "ЕўраБеларусь". Два гады спадар Вялічка быў сустаршынёй Кіруючага камітэта Форума грамадзянскай супольнасці Усходняга партнёрства. Гэтая структура будавала стратэгію ўдзела грамадзянскай супольнасці ва Усходнім партнёрстве.

Ужо 15 годоў Улад Вялічка займаецца праблемай стварэння ў Беларусі грамадзянскай супольнасці. Грамадзянская супольнасць - гэта людзі, якім “не ўсё роўна”, якія хочуць самі ўплываць на сваё жыццё, ствараць новае, вырашаць праблемы. Праўда, нетыповы вобраз беларуса? Зусім не пасуе да штучнага стэрэатыпа, навязанага нам: беларус - абыякавы, памяркоўны, пасіўны... Ясна, што такім народам кіраваць прасцей! Тым часам Улад Вялічка не проста махае рукамі з крыкамі “У Еўропу, у Еўропу!”, а вельмі цвяроза глядзіць на рэчы і ацэньвае сітуацыю.

Гэта - галоўная прычына, каб вы прыйшлі на ягоную публічную лекцыю з цыкла “Urbi et Orbi” (”Гораду і Свету”). Лекцыя называецца правакацыйна: “Грамадзянская супольнасць і еўрапеізацыя Беларусі: Mission (im)POSSIBLE!” Адбудзецца яна 27 красавіка (пятніца) а 18.30 у “Арт-сядзібе” (Мінск, вул. Куйбышава, 22, Гяяяд “Гарызонт”, 2-гі паверх). Уваход вольны!

Напярэдадні лекцыі мы пагутарылі з Уладам Вялічкам.

“У сям’і дзвюхмоўе, але з дачкой размаўляю выключна па-беларуску. Гэта мой абавязак”

Глеб Лабадзенка: Спадар Улад, што за незвычайны выкладчык быў у Вас у школе?

Улад Вялічка: Сямён Барысавіч Каплан выкладаў у мінскай школе № 138 гісторыю, якой у нас было 8 ці 9 ўрокаў на тыдзень!.. Ён быў педагогам-наватарам. Тады быў такі тэрмін. Адзнака, атрыманая ў такога настаўніка, прыраўноўвалася на ўступных іспытах да універсітэцкай, то бок гэты прадмет здаваць ужо было не трэба. Дзякуючы яму, я пайшоў на гістфак. На занятках ён паказваў нам, што ў ягоным прадмеце найважнейшае - эмоцыі, перажыванне, душа. Што гісторыя - гэта гісторыя сапраўдных людзей. Ён верыў у тое, што свет змяняюць асобы і хацеў зрабіць з нас асоб. Не цярпеў, калі зубрылі - дабіваўся, каб вучні думалі. Гэта ўсё прыпала на перабудову, савецкая эра сыходзіла, здавалася, што перад намі адкрыты цэлы свет!.. Да гісторыі тады ўвага была вельмі вялікая, хоць “гісторыі Беларусі” тады не існавала як прадмета, як такой.

- Але яна была ўлучаная ў агульны курс?

- Фактычна, не. Хоць фармальна быў нават асобны падручнік, які мы разгарнулі раз ці два за цэлы год. У той час я, калі і чуў пра ВКЛ, то не мог атаясаміць, што гэта - наша гісторыя. А вось ва універсітэце гэта была ўжо зусім іншая гісторыя. 1995 год, калі я сканчаў універсітэт, і 1990, калі паступаў, - гэта былі тыя 5 гадоў, за якія ў нас з’явілася свая гісторыя. У педуніверсітэт мяне прынялі без іспытаў - зноўку ж, дзякуючы гэтай школьнай падрыхтоўцы. Гэта быў пік адукацыі, фактычна!.. 5 гадоў універсітэта былі ўнікальныя: уся гісторыя праходзіла пад нашымі вокнамі на плошчы Незалежнасці! Выкладчыкі так і казалі нам: “Вы што тут сядзіце, вось ваш семінар, ідзіце туды і вывучайце!” Гэта было агульным духам! Сённяшнім студэнтам цяжка гэта патлумачыць...

- Спадар Улад, а Вам не крыўдна, што цяпер у педуніверсітэт настолькі нізкія прахадныя балы, што будучых настаўнікаў набіраюць з ліку троечнікаў?

- Мне тут крыўдна не толькі за педуніверсітэт, а за ўсю нашую сістэму адукацыі. Я перажываю гэта праз сваю дачку, якая навучаецца ў беларускамоўнай гімназіі № 23. Хоць у нас у сям’і існуе дзвюхмоўе, але з дачкой я размаўляю выключна па-беларуску. Гэта прынцыпова важна для мяне, гэта мой абавязак. З іншага боку, я назіраю якасць адукацыйнага працэса ў гімназіі, якая лічыцца адной з найлепшых. Настаўнікі могуць размаўляць па-беларуску на ўроку, а на перапынку - па-руску. Мне незразумела, як такое магчыма. Але калі такое магчыма, то магчыма і не звяртаць увагу на прафесійныя выклікі, на якасць адукацыі. З іншага боку, я не гатовы вінаваціць настаўнікаў, бо яны, ў пэўным сэнсе, ахвяры гэтай сітуацыі, дзе адукацыя сама па сабе каштоўнасцю не з’яўляецца. Яны гэта бачаць, назіраюць гэта кожны дзень, атрымліваюць гэтае стаўленне да сябе і не могуць не перадаваць яго дзецям. Таму пытанні тут не да канкрэтных настаўнікаў...

“Скандынаўская мадэль” - гэта тое, што і трэба Беларусі”

- Спадар Улад, ці згодныя Вы з распаўсюджаным меркаваннем, што нашае грамадства - пасіўнае, інэртнае, абыякавае?

- Я стараюся пазбягаць размоваў пра “грамадства” як такое. Я маю пэўныя ўражанні адносна таго, што такое “беларускае грамадства”. Мяркую па тых, з кім я кантактую, сустракаюся, працую, адпачываю. Уключаю БТ - там нейкае іншае беларускае грамадства паказваюць. Прычым я разумею, што яно існуе, яно не віртуальнае! Уключаю “Белсат” - там існуе трэцяе нейкае грамадства. Таму я перастаў спрабаваць рабіць ацэнкі адносна ўсяго нашага грамадства. Грамадства вельмі моцна падзеленае. Нехта спрабуе выжываць, нехта спрабуе штосьці мяняць, нехта хоча ўзбагацець, нехта марыць проста зваліць адсюль. Працуючы ўсё постстудэнцкае жыццё ў грамадскім сектары, я разумею вельмі дакладна, што я працую ў спецыфічным беларускім грамадстве. Якое жыве па сваіх правілах, мае свае каштоўнасныя паняткі. Тыя, з кім я працую, адрозніваюцца ад тых, хто едзе ў тралейбусе і думае толькі пра каўбасу. Я працую з людзьмі, якіх цікавіць будучыня краіны, а не толькі іх уласнае.

- А што рабіць з большасцю, якая едзе ў тралейбусе і каўбасу абмяркоўвае?

- Пра іх трэба клапаціцца. Мы ад іх залежым у пэўным сэнсе. І тыя, хто хоча жыць па-іншаму, павінны патлумачыць перавагі гэтага большасці, чаму варта думаць пра будучыню нашай краіны.

- Паводле Вашых назіранняў, гэта выключна нашая сітуацыя? Ці ў іншых еўрапейскіх краінах таксама не кожны чалавек сядзіць і думае пра дэмакратыю?

- Сітуацыя абсалютна не ўнікальная. Мы сустрэнем падобную сітуацыю ў любой краіне Еўропы, толькі ў розных прапорцыях, ступень сацыяльнай апатыі будзе розная. Паўсюль ёсць актыўныя людзі, а ёсць такія, якім толькі дайце дабрабыт і сацыяльныя гарантыі. У гэтым сэнсе для мяне пэўным прыкладам ёсць скандынаўскія краіны. Я ніколі не чуў дрэннага слова пра іх нават ад нашых чыноўнікаў. І вось там якраз людзі вельмі добра разумеюць магчымасць уплыву грамадства на дзяржаву і дасягаюць вялікіх поспехаў! Я лічу, што “скандынаўская мадэль”, з вялікай колькасцю аптымізацыяў і адрозненняў, - гэта тое, што і трэба Беларусі. Бо тая мадэль будзе пасаваць грамадству, дзе ёсць сацыяльна-дэмакратычныя ноткі. А ў нас да такіх ідэяў, як роўнасць, справядлівасць - вялікія сімпатыі.

- То бок Беларусь мы будзем не еўрапеізаваць, а скандынавізаваць?

- Беларусь трэба і беларусізаваць, і еўрапеізаваць, і скандынавізаваць, і глабалізаваць у тым ліку. Калі беларускія карпарацыі будуць паспяховым чынам гандляваць хаця б з суседзямі - гэта ўжо будзе добра. Каб у Польшчы ці Украіне з’явілася сетка беларускіх супермаркетаў, чаму не?

- Вы, кажучы пра Скандынавію, зазначаеце, што гэта - таксама Еўропа, аднак яны маюць свой, адрозны шлях. Дык можа і нам не падыдзе ані праеўрапейскі, ані праазіяцкі варыянт?

- У Беларусі можа быць свой шлях. Можа быць, нават павінен быць свой шлях. Але гэта не значыць, што трэба ісці яго ў адзіноце. Мы не павінны забываць, што Беларусь, як рэальная незалежная дзяржава, існуе ўсяго толькі 20 гадоў. Гэта вельмі мала для краіны з неаформленай нацыянальнай ідэяй, з няскончаным працэсам фармавання нацыі - у шырокім сэнсе слова, а не толькі этнічна-моўных працэсах. Што такое нацыя ў маім разуменні? Гэта здольнасць несці адказнасць за краіну, за будучыню, здольнасць уплываць на працэсы. Мы ўжо знаходзімся ў сітуацыі, калі маем “свой шлях”. Бо пра нас увесь час размаўляюць як пра краіну, “асобную ад астатніх”. З аднаго боку, умовы нашага развіцца апошнія 18 гадоў вельмі спецыфічныя. З другога боку, мы нікуды не зніклі з карты - мы з’яўляемся суседзямі Польшчы, Літвы... І ў нас ёсць інтарэсы не толькі на ўзроўні дзяржаваў, але і на ўзроўні звычайных грамадзян, на ўзроўні кампаній. Гэта тычыцца сённяшняга пытання санкцый Еўропы. Еўропа вельмі розная. Калі мы чакаем, што ёсць такая адна гаварлівая галава “Еўропа”, то памыляемся. Я спадзяюся, што і Беларусь не ўспрымаецца за адну гаварлівую галаву.

- Што такое грамадства - мы абмеркавалі. Можаце патлумачыць нашым чытачам на практыцы: што такое “грамадянская супольнасць”?

- Я б сказаў, што грамадзянская супольнасць - гэта лепшая частка грамадства. Гэта супольнасць грамадзянаў і розных груп грамадзян, якім “не ўсё роўна”. І вось гэтае “не ўсё роўна” - яно можа па-рознаму выглядаць. Камусьці не ўсё роўна, што паміраюць хворыя дзеці. Камусьці не ўсё роўна, што мы не можам атрымліваць адукацыю па сучасных еўрапейскіх стандартах. Гэтае “не ўсё роўна” вызначае паводзіны чалавека адносна праблемаў, якія ён вызначае ў якасці прыярытэтных. Важна, што людзі групуюцца, каб вырашаць праблемы, бо разам можна большага дасягнуць, голас гэты лепш чуваць. І гэта важна як у барацьбе з нейкімі негатыўнымі праявамі, так і ў развіцці нейкіх пазітыўных рэчаў.

- Спадар Улад, але ж ёсць іншая частка грамадства, якой таксама “не ўсё роўна”, але выказваюць яны гэта збольшага на кухні. Бо ў наш час за гэтае “не ўсё роўна” яны могуць страціць пасаду, працу, навучанне...

- Я таксама ў пэўным сэнсе адношу сябе да такіх людзей. Не лічу сябе вулічным актывістам, заклікаючым на барыкады. Я разумею людзей, якім ёсць што губляць, і натуральнае нежаданне губляць гэта. Калі чалавек добра робіць сваю справу ў сваёй сферы, то гэта таксама грамадзянская пазіцыя, бо гэта праца дзеля будучыні нашай краіны.

- Вы кажаце што неабыякавыя мусяць яднацца. Аднак уважлівыя інтэрнэтчыкі прывядуць вам колькі прыкладаў з апошніх месяцаў. Рэлігійная моладзь чытала разам літаратуру - уварваўся АМАП, пабіў шыбы, усіх схапілі. Паўсталі дачнікі супраць будаўніцтва нейкай трасцы на месцы іх надзелаў - выклікаюць, ціснуць, пагражаюць. Людзі збунтаваліся супраць высячэння сквера ў Мінску - тая ж гісторыя. Як людзям яднацца пры такім уціску - нават не за “палітыку”?

- На маю думку, у Беларусі сёння практычна адсутнічаюць сферы, у якіх няма палітыкі. Любая актыўнасць грамадзян разглядаецца як варожая, небяспечная, якая можа пагражаць сённяшняй уладзе. Людзям фактычна кажуць: не лезце, без вас разбярэмся. Нават за савецкім часам так не было - там абсякалася толькі сапраўдная палітыка. А тут людзям забаранялі аплыдысменты на свяце 3 ліпеня. Ясна, што гэта абсурд.

- Калі у нас так не прыслухоўваюцца да грамадзянскай супольнасці, які яна мае ўплыў усярэдзіне краіны?

- Калі цьвяроза глядзець на гэтую карціну, то, канешне, уплыў невялікі. Значная колькасць беларусаў нават не ведае, што гэта такое - грамадзянская супольнасць. Але ў нас магутны патэнцыял. Калі Беларусь выцягнуць з глыбокай замарозкі, то працэсы, якія будуць развівацца ў краіне, будуць развівацца пад уплывам грамадзянскай супольнасці - людзей, якім ёсць, што прапанаваць. Але мы пакуль што ў такой “замарозцы”, а хацелася б якраз “адмарозкі”, як нас часам, дарэчы, называюць.

- Спадар Улад, вось наш чытач глядзіць на назву Вашай лекцыі, дзе Вы збіраецеся яго еўрапеізаваць. Да чаго чалавеку рыхтавацца?

- Найперш, думаць пра гэты феномен. Чамусьці большасць людзей пры слове “еўрапеізацыя” адразу ўяўляе, як нас нехта цягне ўступаць у Еўрасаюз. Гэта значна больш шырокае разуменне, якое зусім не мае абавязковай умовы рабіцца сябрам Еўрасаюза. Я думаю, што для Беларусі было б нават дрэнна, калі б такая магчымасць, такая правакацыя ўзнікла надта рана. Ні краіна, ні грамадства да гэтага не гатовае. Але грамадства павінна быць гатовае да разуменне сябе як еўрапейскай нацыі. Што гэта? Найперш, уменне не забывацца, хто ты. Еўропа розная, яна складаецца з самавызначаных суб’ектаў: немцаў, французаў, італьянцаў... Страціўшы здольнасць быць беларусамі, еўрапейцамі мы дакладна не зробімся.

ТАКІМ ЧЫНАМ
Лекцыя Улада Вялічкі з цыклу “Urbi et Orbi”
“Грамадзянская супольнасць і еўрапеізацыя Беларусі: Mission (im)POSSIBLE!”
адбудзецца 27 красавіка (пятніца) а 18.30
у “Арт-сядзібе”: Мінск, вул. Куйбышава, 22 (ГД “Гарызонт”, 2-гі паверх)
Уваход вольны!