Гінтаўтас Мажэйкіс: Літва хацела б стаць пасярэднікам паміж Беларуссю і ЕС

Чаму Вільня падтрымлівае апазіцыю і адначасова сябруе з афіцыйным Мінскам, Еўрарадыё расказаў палітолаг, прафесар Каўнаскага ўніверсітэта Вітаўта Вялікага Гінтаўтас Мажэйкіс.

Еўрарадыё: Калі прэзідэнты Латвіі і Эстоніі дастаткова рэзка асудзілі дзеянні ўладаў Беларусі ў адносінах да апазіцыі, грамадзянскай супольнасці, праваабаронцаў, незалежных СМІ, то ўлады Літвы паводзяць сябе даволі асцярожна. Прэзідэнт Літвы нават выказалася за тое, што “не трэба біць Лукашэнку ніжэй за пояс”. Чаму, на ваш погляд, літоўскія ўлады абралі менавіта такую тактыку ў адносінах з афіцыйным Мінскам?

Гінтаўтас Мажэйкіс: Адносіны да Беларусі ў нас лічацца прагматычнай палітыкай. Гэтае словазлучэнне “прагматычная палітыка” — вельмі дзіўнае. Бо яно, нібыта, адпавядае “рэал палітык”. Але калі мы паглядзім, што той жа Кісінджэр ці іншыя вялікія дзеячы “рэал палітык” разумелі пад гэтым, то ўбачым, што “рэал палітык” зусім не азначае тое, што будуць вырашацца толькі надзённыя, “саспелыя” пытанні ці выключна эканамічныя пытанні. “Рэал палітык” — гэта тое, што насамрэч хаваецца за ўсім пералічаным, нейкія матэрыялістычныя мэты. Калі дзяржава сапраўды мае нейкія доўгатэрміновыя мэты. Да прыкладу, Літва ў адносінах да Беларусі. І таму выбудоўвае нейкія камбінацыі для дасягнення гэтых мэтаў. Але, на мой погляд, Літва абсалютна не мае нейкіх мэтаў доўгатэрміновых адносна Беларусі, ніякага матэрыялізму тут няма. І таму ў адносінах да Беларусі ў Літвы нават не “рэал палітык”, а — прагматычная палітыка, якую нават лепш ахарактарызаваць словамі: “Мая хата з краю — нічога не ведаю. Я толькі дамаўляюся аб тым ці іншым, але агульныя пытанні не абмяркоўваю”. Таму — троху падтрымліваецца апазіцыя, троху — лукашэнкаўскі рэжым. Мяркуючы, што калі ўлада памяняецца, то гэтую прагматычную палітыку мы будзем далей праводзіць.

— Можа, у такой палітыцы ёсць свой сэнс?

— Не, я мяркую, што гэта падманлівае ўяўленне пра адносіны з Беларуссю. І тое, што гэтая “прагматычная палітыка” сапраўды прагматычная, не пацвярджаецца ніякімі эканамічнымі фактамі. І гэтая неабачлівасць — тое, што Літва не мае ніякіх мэтаў у доўгатэрміновай перспектыве ў адносінах да Беларусі, з’яўляецца, на мой погляд, вялікай геапалітычнай памылкай. Нават у межах палітыкі суседства.

Калі паглядзець гісторыю, то прыкладна да 1918 года літоўскі і беларускі народы ў палітычных трактатах не раз’ядноўвалі. А нашая агульная тэрыторыя ў гэтых трактатах абазначалася як “аднолькавага тыпу свядомасць”. Мне падаецца, што “аднолькавы тып свядомасці” захаваўся, за рэдкім выключэннем, у нас да гэтага часу. І старая наменклатура ў Літве і Беларусі разважае амаль аднолькава, нашы паўалігархі таксама разважаюць аднолькава, падобную прагматычную палітыку стараюцца праводзіць абедзве краіны. І таму надзённая прагматычная палітыка дзейнічае, а доўгатэрміновых мэтаў няма. Што з’яўляецца вялікай памылкай.

— Значыцца, усё ж такі можна патлумачыць такія паводзіны палітычнага кіраўніцтва Літвы тым, што ў літоўскага бізнэсу ёсць вялікія эканамічныя інтарэсы ў Беларусі?

— Не зразумела толькі, у якім плане і дзе гэтыя інтарэсы адсочваюцца. Напрыклад, пэўны час абмяркоўвалася тэма, што беларуская хімічная прамысловасць можа мець нейкія сувязі з літоўскім алігархам Браніславасам Лубісам, якому належыць большая частка літоўскай хімічнай прамысловасці. Але пазней гэтыя размовы не пацвердзіліся і няма падставаў казаць, што ў нас існуюць нейкія асаблівыя эканамічныя сувязі. Памежны гандаль зараз прыкрылі. І выглядае на тое, што літоўскае кіраўніцтва само хацела, каб мяжа была “прыкрытая”. Таму вельмі складана сказаць, у якой сферы гэтая эканамічная зацікаўленасць прасочваецца. Калі б гэта сапраўды прасочвалася, хаця б у доўгатэрміновай перспектыве, то такую палітыку можна было б назваць “рэал палітык”. Але я не бачу ніякіх пацверджанняў гэтаму.

— А як можна зразумець такую палітыку літоўскага кіраўніцтва на фоне амаль аднагалоснай палітыкі асуджэння дзеянняў Лукашэнкі астатнімі краінамі ЕС?

— Прэзідэнт Літвы Даля Грыбаўскайтэ заўсёды была відавочным і еўрафілам, і еўрабюракратам. І цалкам падтрымлівае ўсе еўрапейскія меркаванні, але толькі пасля таго, як яны прымаюцца і зацвярджаюцца. Напрыклад, польскі прэзідэнт Уладзіслаў Камароўскі можа да прыняцця рашэння Брусэлем выступіць з публічнымі заявамі наконт таго ці іншага працэсу. У Літве адбываецца па-іншаму: толькі калі Еўрапарламент, Еўракамісія альбо Еўрасавет прымае нейкае рашэнне, толькі пасля гэтага на афіцыйным узроўні аб’яўляецца, што вось гэтая еўрапалітыка будзе праводзіцца ў нас, і яна праводзіцца. Прычым, праводзіцца яна ў адносінах да Беларусі “змякчаным” чынам.

— Кажуць яшчэ і так: Літва вельмі не хоча, каб Беларусь страціла незалежнасць, стала часткай Расіі. А асноўным гарантам незалежнасці Беларусі ў Літве лічаць Лукашэнку. І таму заігрываюць з ім?..

— Тут трэба падзяляць два пытанні. Першае — зацікаўленасць Літвы ў незалежнасці Беларусі. Другое — міфалогія ролі Лукашэнкі ў гэтым. На першае пытанне я адкажу: “Так”. Ва ўсіх дакументах прасочваецца думка наконт таго, каб Літва як мага менш трапляла ў зону расійскага ўплыву. Гэта фундаментальны інтарэс. Але што тычыцца разваг пра тое, што Лукашэнка забяспечвае гэтую незалежнасць... Такі стэрэатып прысутнічаў у Літве да 2000 і некалькі гадоў пасля даволі моцна. Але я скажу так: Лукашэнка задавольваў палітычную міфалогію літоўскіх нацыяналістаў. Паколькі Лукашэнка адмовіўся, найперш, ад гістарычнага герба “Пагоня”, гімна і сцяга і ад усіх астатніх рэчаў, звязаных з Вялікім Княствам Літоўскім, то мы, маўляў, задавольваемся яго прысутнасцю. Бо ён здымае пэўную нацыяналістычную напругу паміж дзвюма дзяржавамі. Але сёння менавіта беларускія нацыяналісты адстойваюць беларуска-літоўскія ўзаемасувязі, а не наадварот. Але гэтая міфалогія наконт Лукашэнкі застаецца і вельмі шкодзіць. Праўда, зараз палітычная міфалогія наконт ролі Лукашэнкі паступова знікае пад уплывам таго, што адбываецца ў Беларусі. Але я б гэта назваў “запозненай крытыкай”. Бо толькі пасля таго, як расійскія і еўрапейскія СМІ зрабілі пэўныя заявы па Беларусі, такія ж заявы з’явіліся ў Літве. Але часцей са спазненнем ад паловы да аднаго дня. Столькі часу тут разважаюць — што нам сказаць. І гэта пры тым, што літоўскія СМІ з’яўляюцца цалкам незалежнымі і канкурэнтнымі. Яны могуць рабіць любыя заявы і ніхто іх не будзе за гэта папракаць. Але менавіта на гэтым узроўні дзейнічае палітычная міфалогія. А палітычнай міфалогіяй ніхто не кіруе.

— А ці можа так стацца, што Літва возьме на сябе ролю пасярэдніка ў перамовах паміж ЕС і Беларуссю?

— Для літоўскага Міністэрства замежных спраў і прэзідэнтуры гэты было б найвялікшым падарункам. Зараз існуе вялікі недавер да літоўскай міжнароднай палітыкі ва ўзаемаадносінах з Беларуссю, Украінай і Польшчай. З Украінай адносіны ахаладзіліся, хоць ніякіх канфліктаў няма.  У адносінах з Беларуссю з’явілася напруга з-за будаўніцтва АЭС у Астраўцы і  з-за ўсяго таго, што адбываецца ў Беларусі наогул. І з Польшчай досыць розных глыбокіх канфліктаў. І для Міністэрства замежных спраў надзвычай актуальна і важна знайсці магчымасць, каб паказаць, што хоць нейкія пытанні вырашаюцца найлепшым чынам. І калі б была магчымасць стаць пасярэднікам,  то за гэта схапіліся б так, як тапелец хапаецца за ўсё, што заўгодна.

— Калі еўрабюракрату Далі Грыбаўскайтэ неабходны пасыл з Брусэлю, то днямі Ута Цапф заявіла аб намеры Брусэля ізноў пачаць дыялог паміж Брусэлем і афіцыйным Мінскам. Чаму б гэта не ўспрыняць у Літве як сігнал для магчымасці стаць пасярэднікам у наладжванні такога дыялога?

— Існуюць дзве рэчы. Найперш тое, што ў межах прагматычнай палітыкі перамовы з Беларуссю вядуцца закрыта — яны пастаянна адбываюцца закулісна. І я іх проста не магу каментаваць з-за адсутнасці звестак. Але існуе яшчэ і публічная палітыка. Адно — тое, што ў Еўропе наконт наладжвання адносінаў абмяркоўваецца публічна, тое ў Літве будзе зроблена ў кулуарах. І я нават не сумняюся ў тым, што на ўзроўні сярэдніх бюракратаў паміж Літвой і Беларуссю існуюць вельмі добрыя адносіны. І пэўныя міжнародныя пытанні на гэтым узроўні вельмі добра вырашаюцца. У якасці прыклада можна паглядзець на вырашэнне пытанняў раскладу цягнікоў і на тое, як вырашаюцца пытанні на межах. Я ведаю, што на ўзроўні сярэдніх бюракратаў адбываюцца фактычна штодзённыя сустрэчы.

— А як у літоўскім грамадстве ставяцца да перыядычных заігрыванняў улады з афіцыйным Мінскам?

— Вельмі цяжка вызначыцца, што лічыць пра гэта грамадства і як даведацца меркаванне грамадства па гэтым пытанні. Калі глядзець па каментарах у незалежным СМІ, наконт сімпатыі да лукашэнкаўскага рэжыма і ўзаемаадносінах паміж прэзідэнтамі Літвы і Беларусі, то гэта мне нагадвае ляднік, які растае. Спачатку большая частка літоўцаў падтрымлівала ідэю моцнай улады і Лукашэнка быў папулярны як моцны прэзідэнт, як увасабленне мары літоўцаў мець моцнага прэзідэнта. Але гэтая ільдзіна паступова растае. Тое, што літоўцы не могуць перапрадаваць аўтамабілі, набываць таннае паліва і здзяйсняць пэўныя здзелкі на мяжы, дзейнічае  не толькі ў Беларусі супраць Лукашэнкі, але і ў Літве супраць Лукашэнкі.

— Візіт Лукашэнкі ў Літву па запрашэнні Далі Грыбаўскайтэ некалькі гадоў таму стаў вялікай нечаканасцю для беларусаў. Наколькі зараз магчымы яшчэ адзін такі візіт?

— Для мяне больш нечаканым быў візіт Грыбаўскайтэ ў Беларусь! Бо калі Лукашэнка прыязджаў, супраць яго яшчэ не было ніякіх асаблівых санкцый. А Грыбаўскайтэ прыязджала ў перыяд выбараў. І ўсім было відавочна, што Лукашэнка выкарыстоўвае імя Далі Грыбаўскайтэ ў перадвыбарнай кампаніі. Для таго, каб паказаць добрыя суседскія адносіны паміж нашымі краінамі, намякнуць на магчымыя перспектывы добрых адносінаў ў Еўрасаюзам, а не толькі з Расіяй. Для Лукашэнкі гэта была надзвычайна важна, каб яна прыехала. І яна прыехала. Гэты другі візіт, на мой погляд, больш значны за візіт першы (Лукашэнкі ў Літву — Еўрарадыё). Я не думаю, што зараз нейкім чынам Лукашэнка мог бы прыехаць у Літву. Бо для Літвы еўразаконы і еўраінтарэсы нашмат важнейшыя за беларускія інтарэсы. Але я думаю, што прыезд высокага літоўскага чыноўніка альбо міністра ў Беларусь для вядзення нейкіх перамоваў цалкам рэальны.

— А на якую тэму магчымыя перамовы на такім высокім узроўні?

— Тэмы могуць быць самыя розныя. Але найперш міністр замежных спраў Жубаліс можа прыехаць, да прыкладу, у чарговы раз дамаўляцца наконт прысутнасці АБСЕ ў Мінску. А вяртанне АБСЕ ў Мінск магло б стаць знакавым крокам на шляху наладжвання адносінаў з Еўрасаюзам.

 

Зміцер Лукашук, Еўрарадыё