Грамадзянская супольнасць уключаецца ў абарону аб’ектаў гістарычнай спадчыны, але мясцовая – зрэдку выступае ініцыятарам гэтых працэсаў.
Для параўнання з суседзямі можна зрабіць умоўны разлік шчыльнасці помнікаў культуры і гісторыі на квадратны кіламетр тэрыторыі і колькасць насельніцтва. Тады атрымліваецца, што ў Літве больш за 18 000 каштоўнасцяў, на кожную з іх прыпадае плошча 3,5 км² і 157 чалавек насельніцтва. У Польшчы гэтыя суадносіны выглядаюць так: каля 60 000 каштоўнасцяў/5 км² /641, у Расіі 121 000/ 141 км²/ 1 212, ва Украіне 4 659/ 129 км² /9 102.
У Беларусі 5 552 каштоўнасці, шчыльнасць размяшчэння якіх складае 38 км² і на кожную з іх прыходзіцца аж 1 737 чалавек. Здавалася б, помнікаў не так ужо шмат, а людзей, якія маглі б пра іх клапаціцца, не так ужо мала, але чаму тады некалькі сотняў аб’ектаў нашай спадчыны знаходзяцца ў напаўзруінаваным стане, і штогод іх стан пагаршаецца альбо праз недагледжанасць, альбо праз маўклівую абыякавасць ? Адказы на гэтыя і іншыя пытанні Служба інфармацыі “ЕўраБеларусі” паспрабавала знайсці ў выканаўчай дырэктаркі МГА “Гісторыка” Таццяны Пятровай.
– Чаму ў сферы аховы гісторыка-культурнай спадчыны часцей даводзіцца канстатаваць недахопы, чым поспехі?
– Раней існавала незалежная дзяржаўная інспекцыя па ахове спадчыны, яе баяліся. Але пасля яна апынулася ў складзе Міністэрства культуры, і ў раённых спецыялістаў сталі перыядычна ўзнікаць пытанні: як яны пры патрэбе могуць складаць пратаколы на асобныя структурныя падраздзяленні сваіх жа выканкамаў, або загадваць сельвыканкамам рабіць тыя ці іншыя мерапрыемствы па прывядзенні аб’ектаў (асабліва археалогіі) у належны стан? Таксама праблема ў штаце: у кожным райвыканкаме няма асобна вылучанага спецыяліста, які б займаўся толькі аховай спадчыны. Паралельна ён займаецца музеямі, доглядам за аб’ектамі ўвекавечання, або ўваходзіць у структуру раённага метадычнага цэнтру і мае пад шэфствам яшчэ шэраг клубаў і проста не паспявае за ўсім сачыць. Апарат упраўлення па ахове гісторыка-культурнай спадчыны ў Мінкульце таксама вельмі скарочаны.
З іншага боку, стан аховы спадчыны – гэта адлюстраванне менталітэту беларусаў. Мы думаем, што “асабіста я” ні за што не адказны, што нехта іншы павінен і прыйдзе і ўсё зробіць. А самі расцягваем помнікі на будматэрыялы ці пераўтвараем у сметнікі. Прынамсі менавіта па гэтай прычыне многія аб’екты (асабліва сядзібы) у канцы 1990-х перажылі істотны перыяд разбурэння, калі пэўныя арганізацыі з гэтых будынкаў выехалі, а новыя там не з’явіліся.
У прынцыпе, цяпер ідзе актывізацыя грамадзянскай супольнасці вакол аб’ектаў спадчыны, нарастае пачуццё асабістай адказнасці. Але сама мясцовая супольнасць зрэдку выступае ініцыятарам гэтых працэсаў. Адзіны, хіба, прыклад – Асмалоўка, дзе жыхары самі абудзіліся і сканцэнтравалі вакол сябе шмат грамадскіх ініцыятыў.
– І ўсё ж захаванне спадчыны – абавязак дзяржавы, грамадскасці, ці супольная справа?
– Гэта супольная справа. Гэты абавязак кожнага грамадзяніна прапісаны ў Канстытуцыі, таму кожны чалавек адказны за спадчыну, але гэта таксама паўнавартасна не магчыма без падтрымкі дзяржавы, мясцовых адміністрацый.
– А наколькі кожны чалавек свабодны прадпрымаць нешта? Часам з чыноўнікамі бывае складана размаўляць.
– Усё залежыць ад персаналіяў, што ўзначальваюць мясцовыя выканкамы. Калі яны адкрытыя, можна прыйсці, нешта прапанаваць зрабіць, і калі ў іх не патрабуюць грошай, часцей за ўсё, яны не будуць замінаць. Можа, і дапамагаць надта не будуць, але і замінаць наўрад ці стануць. Напрыклад, наша грамадскае аб’яднанне ўжо тры гады добраўпарадкуе старыя каталіцкія могілкі ў Міры, і нам ніхто не замінае. Мы добра кантактуем з парафіяй, якая дамаўляецца з выканкамам і нават перыядычна дапамагае матэрыяламі і людзьмі. Павінен быць давер усіх бакоў адзін да аднаго.
– А ў выпадку, калі нават статус гісторыка-культурнай каштоўнасці не ўратоўвае ад знішчэння, як гэта было з першай мінскай электрастанцыяй і будынкам музея Вялікай Айчыннай вайны?
– Што тычыцца электрастанцыі, яе дазволілі разабраць з умовай аднаўлення. Аб’ект ёсць у Дзяржаўным спісе гісторыка-культурных каштоўнасцей, чарцяжы таксама, але калі яе адновяць… Складана адказаць адназначна, з другога боку не аднавіць зусім, таксама не могуць, бо гэта будзе ўжо крымінальная справа і некаму давядзецца адказваць перад законам. Справа ў тым, што кожнага разу ў такіх сітуацыях узнікае канфлікт паміж інвестыцыямі і каштоўнасцямі.
Мы цяпер імкнемся пераймаць досвед Еўропы наконт таго, што не трэба гісторыка-культурныя каштоўнасці пераўтвараць у суцэльныя музеі, трэба, каб культурная спадчына была ўключана ў сучаснае сацыяльна-эканамічнае развіццё. Як паказвае практыка, у нас аб’екты рэстаўруюцца альбо пад музей, альбо пад гатэль, альбо пад кавярню. Нашым грамадзянам складана ўявіць старажытную царкву, якую зрабілі тэатрам, як у Бэдфардзе (Велікабрытанія), альбо касцёл, што пераўтварылі ў кніжную краму (Маастрыхт, Нідэрланды). Таму, часам, перамагаюць інвестыцыйныя праекты, якія абяцаюць шмат грошай, але мала клапоцяцца пра спадчыну.
– Закранаючы тэму рэстаўрацыі, ці ёсць у нас прафесійныя школы і ў якіх умовах працуюць рэстаўратары ў Беларусі?
– На сённяшні дзень у нас не рыхтуюць архітэктараў-рэстаўратараў. Раней быў адзін выпуск у БНТУ, але праз нерэнтабельнасць падрыхтоўку спецыялістаў спынілі. Цяпер у нас няшмат рэстаўрацыйных майстэрняў – “Белрэстаўрацыя" і шэраг іншых праектных арганізацый. Абавязковага ліцэнзавання рэстаўрацыйнай дзейнасці няма, таму рэстаўрацыяй пад наглядам навуковага кіраўніка можа займацца той, хто выйграе тэндар. Адсутнасць попыту вынікае з таго, што сапраўдная рэстаўрацыя вымагае вельмі шмат грошай, а кожны інвестар імкнецца ўкласціся па мінімуму.
З аднаго боку, праз эканамічныя цяжкасці не ўсё так рэстаўруецца, як бы нам хацелася, з іншага, для некаторых аб’ектаў гэта паратунак, бо ў нас не так шмат ідэй і спецыялістаў, каб рэалізоўваць іх. Некаторым аб’ектам проста трэба дачакацца свайго часу, галоўнае толькі, каб іх да гэтага не сапсавалі.
– І з гэтай жа прычыны – фінансавай – у нас прасцей знесці аб’ект і, у лепшым выпадку, пабудаваць наноў?
– Што тычыцца цэнтру Мінска, то гэтыя пытанні вырашаюцца нават не на ўзроўні Міністэрства культуры. І рашэнні вельмі складана адмяніць. Па той жа Асмалоўцы – 50/50. Грамадскім актывістам разам з мясцовай супольнасцю прапанавалі распрацаваць мэнэджмэнт-план, якім чынам гэтая тэрыторыя можа быць эканамічна эфектыўная. У горада прапаноў няма.
– А якія могуць быць ідэі? Калі пачыналася змаганне за Асмалоўку і пасёлак трактарнага завода, улады казалі, што гэта тыпавая забудова, якая не ўяўляе ніякай каштоўнасці.
– На пасяджэнні навукова-метадычнай рады напрыканцы лістапада ўсе яе сябры выказаліся, што гэты аб’ект (Асмалоўка. – ЕўраБеларусь.) мае значэнне як прыклад гарадскога гістарычнага асяроддзя. Гэта тыповая забудова, але яе тыповасць і ёсць каштоўнасць, бо яна дазволіла стварыць гэтае асяроддзе. Калі параўноўваць праспект (Незалежнасці. – ЕўраБеларусь.) – помнік архітэктуры і Асмалоўку – не помнік, то ў іх розныя задачы. Праспект – гэта гімн сацыялізму, а Асмалоўка – жылая забудова, адпачатку скіраваная на тое, каб чалавек мог там адпачыць, і яна не мела такой ідэалагічнай нагрузкі. Яе каштоўнасць – у гарманічнасці з навакольным асяроддзем, дыхтоўна распрацаваных зялёных зонах. Да таго ж гэта месца, дзе жылі выбітныя асобы.
Пакуль мы не хочам казаць за мясцовых жыхароў і працуем над апытаннем, каб даведацца, чаго яны хочуць, а да чаго не гатовы. Насамрэч варыянтаў шмат. Мы думалі адаптаваць канцэпцыю Ужупіса ў Вільні да Асмалоўкі – горад у горадзе, які жыве сваім жыццём. Можна адчыніць там сувенірныя лаўкі, кавярні, майстэрні. Там некалькі майстэрняў матсакоў, можна аб’яднаць іх у галерэю. Але ці пагодзяцца жыхары, пакуль меркаваць цяжка.
Хаця для мяне ідэя стварэння мэнэджмент-плану была дзіўнай, бо аб’ект выкарыстоўваецца, гэта не пустыя будынкі, якія проста стаяць і камусьці замінаюць. Там жывуць людзі.
Цяпер Асмалоўка – гісторыка-культурная каштоўнасць без катэгорыі, і пакуль яна ахоўваецца. Відавочна тое, што горад хоча знізіць шчыльнасць жылой функцыі ў гэтым раёне.
– Каб не ўпадаць у крытыканства, хочацца пачуць пра ўдалыя прыклады захавання спадчыны, пэўна ж, і ў нас яны ёсць?
– Так, напрыклад, палац Друцкіх-Любецкіх у Шчучыне. Ён фінансаваўся з абласнога і рэспубліканскага бюджэтаў, там працавала “Белрэстаўрацыя”, і вялікіх праблем адзначана не было. Цяпер там краязнаўчы музей. Вельмі пазітыўны прыклад рэстаўрацыі сабора св.Міхаіла Арханёла ў Мазыры. Цікава, што праваслаўная абшчына, якая яе ладзіла, густоўна захавала архітэктурны стыль, не змешваючы яго з канфесіяй. Такі ж пазітыўны прыклад рэстаўрацыі Свята-Духава сабора на Нямізе, там няма ніякіх “цыбулінаў” і архітэктурны стыль захаваны.
– Над чым нам яшчэ трэба працаваць?
– Як мне здаецца, сучасны закон аб ахове спадчыны быў больш камфортным, чым, тое, што вылілася ў новы Кодэкс (аб культуры. – ЕўраБеларусь.). Адзінае, што абавязкова патрэбна – гэта вяртанне нашай рэстаўрацыйнай школы, хаця б адзін выпуск на 5 год. Бо старыя рэстаўратары сыходзяць, а маладых мала. Год праз 10 у нас будзе крызіс навуковых кіраўнікоў. Трэба вяртаць ліцэнзаванне на рэстаўрацыйную дзейнасць. У ідэале было б добра вярнуць інспекцыю па ахове гісторыка-культурнай спадчыны.
Было б няблага, каб актывізаваліся летнікі па прыборцы і кансервацыі аб’ектаў, а таксама, каб мы самі не псавалі свае каштоўнасці, не выбівалі вокны, не размалёўвалі. А яшчэ часта нам не хапае густу, каб не пераўтвараць помнікі архітэктуры ў банальны лубок. Калі не ведаеш, як лепей, іншым разам лепш не кранаць, каб не сапсаваць. І хочацца, каб людзі не чакалі, пакуль на гісторыка-культурную каштоўнасць паедзе бульдозер, а стараліся вырашаць пытанні раней.
***
Публікацыя падрыхтавана ў супрацоўніцтве з міжнародным праэктам "CHOICE— CulturalHeritage: OpportunityforImprovingCivicEngagement", які рэалізуецца Асацыяцыяй агенцтв мясцовай дэмакратыi ALDA (Францыя) сумесна з Міжнародным кансорцыумам "ЕўраБеларусь" (Лiтва).
Праект разгортваецца ў Беларусі, Украіне, Малдове і Арменіі ў межах праграмы ЕС "Усходняе партнёрства" пры iнфармацыйнай і кансультацыйнай падтрымцы арганiзацый-партнёраў:
Цэнтра культурнага менеджменту (Львоў, Украіна);
Нацыянальнага камітэта ICOM (Кішынёў, Малдова);
Адукацыйна-даследчага фонда Millennium (Ерэван, Арменiя);
Грамадскага аб’яднання "Цэнтр сацыяльных інавацый" (Мінск, Беларусь).
Беларуская частка праекта — "CHOICE-Беларусь: спадчына i сучаснасць" — грунтуецца на каштоўнасці культурнай спадчыны як рэсурсу для ўмацавання і развіцця сучаснай беларускай ідэнтычнасці і еўрапейскага цывілізацыйнага выбару Беларусі. Арганiзатары праекта маюць мэтай надаць імпульс пашырэнню разнастайнасці інавацыйных падыходаў і ініцыятыўпа ўвядзенні культурнай спадчыны Беларусі ў сучаснае культурнае жыццё беларускага грамадства.
Другие новости раздела «CHOICE-Беларусь: спадчына і сучаснасць»
Команда консультантов проекта "Креативное Восточное партнерство" подготовила первую рабочую версию Неофициального руководства для потенциальных участников конкурса программы "Креативная Европа".
На конкурс гарадскіх рэкрэацыйных зон “Азбука-УНОВІС” у Віцебску падалі работы 36 чалавек. Роўна столькі, колькі было сяброў легендарнага мастацкага аб’яднання пачатку 20-х гг. мінулага стагоддзя.
Міжнародная праграма CHOICE цягам двух гадоў працавала разам з некалькімі культурніцкімі праектамі, кожны з якіх меў мэтай надаць нашай нацыянальнай спадчыне новую форму існавання і ўжытку.
Наша недаследваная і непрынятая спадчына чакае нас вялікімі адкрыццямі. У гэтым можна пераканацца, гартаючы шыкоўнае выданне дызайнера Міхала Анемпадыстава “Колер Беларусі”, прэзентаванае ў Мінску.
У 1991 годзе на трыенале ў японскую Таяму мастакі і плакатысты Савецкага Саюза накіравалі 120 плакатаў . З іх для экспазіцыі міжнароднае журы адабрала толькі шаснаццаць.
28 красавіка 2017 года ў Мінску адбылася адкрытая дыскусія на тэму: "Культурная спадчына і сучаснасць: фармаванне новай суб’ектнасці?" Глядзіце, калі ласка, відэазапіс анлайн-трансляцыі.
28 красавіка 2017 года ў мінскай крэатыўнай прасторы "ЦЭХ" адбудзецца адкрытая дыскусія на тэму: "Культурная спадчына і сучаснасць: фармаванне новай суб’ектнасці?".
Беларусский философ и методолог Владимир Мацкевич обратился к Александру Лукашенко с открытым письмом, в котором потребовал от беларусского правителя не отдавать преступные приказы.
Альтернативного властному сценария по-прежнему не просматривается. Предложенный Виктором Бабарико и его командой сценарий референдума вряд ли может быть таковым.
За три года (столько в Беларуси реализовывалась кампания «Повестка 50») изменить жизнь в городах невозможно. Но изменить структуру отношений в местных сообществах – вполне.
Важно не только то, О ЧЁМ вы говорите, но и КАК. И если вы – журналист, блогер, публичный человек, а одна из ваших тем – люди с инвалидностью, то вот несколько рекомендаций, как подавать её корректно.
У Еўропе — мэры гарадоў, у нас — старшыні гарвыканкамаў. Бо мэраў абіраюць, а старшыняў прызначаюць. Але нечакана Лідзія Ярмошына загаварыла пра ўзмацненне мясцовага самакіравання.
Без прыватызацыі ды закрыцця стратных прадпрыемстваў беларуская эканоміка хутчэй расці не будзе, з чым згодныя нават улады Беларусі, заявіў віцэ-прэзідэнт Еўрапейскага інвестыцыйнага банка Вазіл Худак
Экологи, эксперты в сфере экологии и представители гражданского общества отвечают на обвинение в негативном влиянии на инвестиционный климат и недобросовестной конкуренции.