Алег Дзярновіч: Адбываецца дэідэалагізацыя праблематыкі ВКЛ

Алег Дзярновіч і Андрэй Казакевіч.

Якія пагрозы ва ўспрыманні мінулага нясуць выкарыстанне і разнастайныя трактоўкі гісторыі?

На V Міжнароднай навуковай канферэнцыі “Нацыя падчас крызісу”, арганізаванай Інстытутам “Палітычная сфера”, гісторык Алег Дзярновіч прадставіў даследванне няўстойлівага вобразу Вялікага княства Літоўскага ў грамадскай думцы і афіцыйным дыскурсе сучаснай Беларусі (1990 – 2015 гг.).

Алег Дзярновіч аналізаваў тэму на ўзроўні, які грунтуецца на выказваннях кіраўніцтва дзяржавы і афіцыйнай інфармацыі; школьных падручнікаў; на візуальным узроўні, а таксама кіраваўся вынікамі апытанняў грамадскай думкі.

Гаворачы пра першы, вербальны ўзровень, гісторык зазначыў, што ён можа выглядаць досыць правакацыйным, бо пры жаданні можна знайсці тыя ці іншыя афіцыйныя выказванні ў розных сітуацыях.

– У свой час шырока разыйшлося па СМІ выказванне прэзідэнта 2012 года, калі ён адзначыў, што ў навуковым асяроддзі ўзнікаюць спробы забыцца на славянскія карані беларускага народа.

Ці яшчэ адзін прыклад, калі ў 2005, выступаючы перад студэнтамі сваёй альма-матэр, Магілёўскага дзяржуніверсітэту імя Куляшова, Аляксандр Лукашэнка заявіў, што прыхільнікі даўніны на поўным сур’ёзе кажуць, нібыта ў Вялікім княстве Літоўскім беларусы былі ў прыгнечаным стане.

Алег Дзярновіч параўнаў старую і новую версіі афіцыйнага сайту прэзідэнта Беларусі, а менавіта тое, як на ім пададзены гістарычны аспект краіны.

– На папярэднім сайце быў вылучаны асобны раздзел “Гісторыка-культурны патэнцыял Беларусі”, які пачынаўся з таго, што Беларусь – краіна ў цэнтры Еўропы, дзе захаваліся некранутыя ландшафты і архаічная традцыйная культура. Там ішоў даволі шырокі гістарычны нарыс, дзе можна было прачытаць, што ў Сярэднявеччы беларусы разам з літоўцамі стварылі магутную дзяржаву ў Еўропе, “самую вялікую з часоў Рымскай імперыі”. І што гэтая дзяржава раскінулася ад берагоў Балтыкі да Чорнага мора вакол старажытнай сталіцы – Наваградка, яднаючы славянскі і балтыйскія народы, а старабеларуская мова была ў той час дзяржаўнай. Фактычна, на інтэрнэт-старонку перакачавалі тэзы, якія існавалі ў беларускім грамадстве канца 1980 – пачатку 1990-х гадоў.

Два гады таму сайт памяняўся. Цяпер на ім увогуле няма раздзелу гісторыі, хіба што апісваецца культурны патэнцыял краіны. Гісторык бачыць у гэтым “дэідэалагізацыю праблематыкі”.  

Што датычыцца сітуацыі з беларускімі падручнікамі па гісторыі, яе Алег Дзярновіч акрэсліў як “рухомую”.

– У свой час было праведзена даследванне гістарычнай памяці беларусаў у кантэксце адукацыйных практык. У ім было параўнанне (школьных падручнікаў. – ЕўраБеларусь.) розных перыядаў: 1993 – 1995, 1996 – 2001, 2002 – 2009 гадоў. Калі ў першым перыядзе гаварылася, што ВКЛ было ўтворана на добраахвотнай аснове, то ў другім вялікая ўвага надавалася знешнім чыннікам утварэння Вялікага княства, напрыклад, пагрозе з боку крыжакоў. У 2002 годзе акцэнты ў падручніках зноў змяшчаюцца на добраахвотнае аб’яднанне з унутраных прычын.

 Кажучы пра сімволіку, Алег Дзярновіч узгадаў драматычны рэферэндум, які адбыўся 21 год таму – 14 траўня 1995 года, калі бел-чырвона-белы сцяг і герб “Пагоня” былі змененыя на сучасныя дзяржаўныя сімвалы. У той жа час цягам 2000-х гадоў гарады і мястэчкі Беларусі атрымалі гербы, у тым ліку Віцебскай вобласці была вернута “Пагоня”.

У выніку ўсіх гэтых супярэчлівых працэсаў, а таксама няспыннай пабудовы беларускай нацыі і пошукаў ідэнтычнасці пад уплывам мас-медыя сфармавалася досыць складаная мазаіка ўяўленняў пра Вялікае княства Літоўскае ў сучасным грамадстве.

– У якасці прагнозу магу выказаць здагадку, што ў вобразе Вялікага княства будуць адбывацца далейшыя змены праз дыферэнцыяцыю праблематыкі спадчыны. Пры такім развіцці падзей вынікае пагроза суцэльнага ўспрымання гістарычнага мінулага, – падсумаваў Дзярновіч.