Guardian: Канец СССР: што змянілася ў былых савецкіх краінах за 20 гадоў?

Канец СССР: што змянілася ў былых савецкіх краінах за 20 гадоў?

У дадзеным рэзюме мы разглядалі з усіх 15 былых савецкіх рэспублік толькі краіны Усходняга партнёрства: Грузію, Украіну, Малдову, Беларусь, Арменію і Азербайджан.

Прайшло больш за дваццаць гадоў пасля фармальнага канца існавання Савецкага Звязу і перабудовы, якія ў канчатковым выніку завяршылі кар'еру Міхаіла Гарбачова і далі нараджэнне 15 новым дзяржавам. Але добра гэта ці дрэнна, і наколькі былыя савецкія рэспублікі рэалізаваліся ў якасці незалежных краін? Пададзеная тут статыстыка ўзятая з розных крыніцаў: Сусветнага банку, Упраўлення Вярхоўнага камісара Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў па справах уцекачоў, Кіравання ААН па наркотыках і злачыннасці і Міжнароднага індэкса шчасця; а таксама са справаздачаў АБСЕ па кожных выбарах у кожнай краіне з 1991 года, якія, у канечным рахунку, даюць зразумець, у якіх краінах дэмакратыя ўжо пачала сваё станаўленне, а ў якіх яна дагэтуль нікому не патрэбная.

Развал СССР быў у многіх сэнсах драматычным: як і ў шлюбе, дзе людзей звязвае столькі сумесна пражытых момантаў, сумесная маёмасць, якую цяжка раздзяліць, так і на ўвесь былы СССР была агульная прамысловасць, агульнае войска; у рэшце рэшт, гэта былыя цэлыя народы, раскіданыя па ўсёй “імперыі”. І ўсё гэта было практычна немагчыма раздзяліць.

Больш таго, эканамічны крызіс, які ў свой час прывёў СССР да краю прорвы, заставаўся немінучай рэальнасцю: у 1990-х гадах у некаторых з былых савецкіх рэспублік ВУП упаў амаль на 50 адсоткаў. Так, адток капіталу, прамысловы крах, гіперінфляцыя і ўхіленне ад выплаты падаткаў зрабілі сваю справу, і таму амаль раптоўны эканамічны ўздым у 2000-х стаўся незвычайным дзівам. Да канца дзесяцігоддзя некаторыя былыя савецкія краіны паднялі ўласную эканоміку амаль у пяць разоў, у параўнанні з 1991 годам. Высокія кошты, якія яны ставілі на ўласныя энерганосьбіты, дапамаглі падняцца на нагі буйным экспарцёрам нафты і газу (Расеі і Азербайджану), але нават вечныя ранейшыя “лузеры” – такія, як Малдова і Арменія, - у развіцці сталі даганяць суседзяў.

Памежныя з Еўразвязам краіны - Украіна, Беларусь і Малдова – сваю новаздабытую незалежнасць хутчэй упарта ўтрымлівалі, чым умацоўвалі. У 1990-х гадах Украіна і Малдова перажылі страшны эканамічны крызіс, калі іх ВУП упаў больш як у два разы. Беларусь, з 1994 года пад аўтакратычным кіраваннем Аляксандра Лукашэнкі, пацярпела менш. Аднак, разам узятыя, усе тры краіны зараз маюць самыя нізкія эканамічныя паказчыкі з усяго постсавецкага рэгіёну; за гэты час іх насельніцтва скарацілася больш чым на 10 адсоткаў, а сярэдняя працягласць жыцця ўпала. У Малдовы найлепшыя паказчыкі адносна пытання са свабоднымі і справядлівымі выбарамі, але ў той жа час яна стала першай савецкай рэспублікай, якая дала доступ да ўлады камуністам (Уладзімір Варонін, трэці прэзідэнт Малдовы); выбары 2009 году ў краіне выклікалі грамадскія беспарадкі. Акрамя таго, у Малдове, як і ў некаторых іншых постсавецкіх краінах, дагэтуль існуе моцны, хоць і замарожаны канфлікт (у расейскамоўным рэгіёне Прыднястроўя). Паваротным момантам, які мог даць грамадству Украіны дэмакратыю, стала аранжавая рэвалюцыя 2004 года. Аднак, краіна, глыбока падзеленая паміж расейскамоўным усходам і нацыяналістычным захадам, хутка пасля гэтага паглыбілася ў эканамічны параліч, з якога дагэтуль не можа знайсці выйсця. Беларусь пры Лукашэнку знаходзіцца ў міжнароднай ізаляцыі з-за фальсіфікаваных перавыбараў цяперашняга прэзідэнта, а апазіцыя і любое іншадумства ў краіне знішчаныя.

Нафта Азербайджана дае яму найбольшыя дывідэнды: продаж “чорнага золата” зрабіў яго эканоміку адной з самых моцных на постсавецкай прасторы, і зараз краіна - адна з нешматлікіх былых савецкіх рэспублік з прырастаючым насельніцтвам. Эканамічны рост Арменіі і Грузіі, які пачаўся ў краінах у 2000-х гадах, быў груба перарваны сусветнай рэцэсіяй 2008 - 2009 гадоў. Замарожаныя канфлікты ў Нагорным Карабаху (паміж Азербайджанам і Арменіяй) і ў Абхазіі (Грузія) патрабавалі вялікіх палітычных і эканамічных выдаткаў, а ў выпадку з Грузіяй разлом у адносінах з дамінуючым паўночным суседам – Расеяй – прывёў да вайны паміж краінамі (2008 год). Тым не менш, амаль увесь гэты час Грузія праводзіла свабодныя і справядлівыя выбары; у той час як Арменія, з усіх 15 былых савецкіх рэспублік, больш за ўсё пакутуе ад беспрацоўя, і ў краіне амаль не было дэмакратычных уздымаў.

Аднак, ва ўсім рэгіёне рэзка ўзрасла сярэдняя працягласць жыцця, і была ўражліва скарочаная дзіцячая смяротнасць.

Накіраванасць краінаў УП на вяртанне ў савецкае мінулае альбо іх арыентацыя на Захад.

Прырост валавага ўнутранага прадукта з 1987 па 2007 год у краінах УП.

Паводле Guardian