Лін Пэтэрсэн: “Мала хто за мяжой ведае, .....”

- Першы раз я наведала Беларусь, каб узяць удзел у канфэрэнцыі пры падтрымцы TACIS, прысьвечанай сацыяльным пытаньням. На той час я ведала пра Беларусь толькі тое, што чытала ў кніжках і крыху чула ад тых, хто ўжо наведваў краіну. Асноўнае маё тагачаснае ўяўленьне - што тут была Чарнобыльская катастрофа, якая зрабіла вялікі ўплыў на лёс краіны і яе жыхароў.

- Што зьмянілася за такі досыць працяглы час? Стала працаваць цяжэй ці лягчэй? Ці неяк “інакш” якасна?

- У той час працаваць як НДА было лёгка – асаблівых праблем у супрацы з мясцовымі ўладамі не было. Сытуацыя стала пагаршацца ў 1997-м годзе, калі з боку Эўразьвязу стасункі з Беларусьсю былі замарожаныя. Гэтая ізаляцыя, досыць працяглая,  пагоршыла і працу ўласна НДА, і працу ўласна мясцовых уладаў, і таксама іх ровень супрацоўніцтва.

НДА Беларусі варта больш сябе рэклямаваць...

- Што варта рабіць для аптымізацыі працы беларускіх НДА?

- Справа ў тым, што прадстаўнікі НДА і прадстаўнікі мясцовай улады – людзі адной і той жа краіны. Адпаведна, на мясцовым роўні яны сутыкаюцца з аднымі і тымі ж праблемамі і почасту ставяць перад сабой аднолькавыя мэты. Таму НДА мусяць мець гэта наўвазе і не супрацьпастаўляць сябе ўладам, а СУпрацоўнічаць. Варта разумець, што ад таго, што некаму будзе горш, ніхто не атрымае карысьці.

- На Ваш погляд, слабое звяно ў працы НДА – гэта...?

- Тое, што пра іх мала ведаюць. Яны павінны стаць бачнымі для эўрапэйскга грамадзтва, для эўрапэйскіх НДА. Варта неяк рэклямаваць сябе, інфармаваць пра сябе – каб ведалі ня толькі, што ў Беларусі існуюць нейкія НДА, але каб было добра вядома, хто, чым ці кім займаецца. Гэта тычыцца і самапрэзэнтацыі сябе ў Беларусі, ня толькі для Эўропы.

- Які з праектаў на Беларусі ўразіў Вас найбольш?

- Праца над адкрыцьцём жаночага крызыснага цэнтру тут, у Беларусі, па праграме TACIS. Гэта быў вельмі цяжкі працэс – асабліва пытаньні  размяшчэньня цэнтру, атрымання памяшканьняў... Разам з мясцовым пэрсаналам мы змагаліся. Памятаю, аказалася на пэўны момант, што нам адмовілі ў адным з памяшканьняў. Мы мусілі яго вызваліць, забраць адтуль усё – абсталяваньне, мэблю... Усё гэта здарылася за 2 гадзіны да майго адлёту дадому ў Данію. І вось у нас гэткая карціна: пасярод вуліцы стаіць паўнюткі абсталяваньнем і іншымі рэчамі аўтамабіль, а каля яго стаім у пэўнай разгубленасьці я і мой перакладчык. Я ўжо шмат мела кантактаў тут сярод НДА, і адзін з маіх знаёмцаў праз пяць хвілінаў знайшоў магчымасьць сустрэцца з кіраўніцай сацыяльнага аддзела аднаго з раёнаў Менску...

Яна папросту клапацілася пра плён сваёй працы

...Мы сустрэліся. Пагутарылі пра ўсё: што нам патрэбная гэтая супраца, што Беларусі патрэбны гэты крызысны цэнтар, і што ў нас ёсьць абсталяваньне і няма памяшканьня.  Яна сказала: “я згодна супрацоўнічаць, давайце пачынаць, прыносьце сюды рэчы з аўто і складайце на канапу”.  Мы так і зрабілі. І ў супрацоўніцтве мы адкрылі тады першы Крызысны цэнтар для жанчын у Менску. Мы не маглі падтрымліваць мясцовыя ўлады наўпрост са сродкаў Эўразьвязу і  вырашылі падзяліць паслугі: яны нам далі памяшканьне, а мы ў сваю чаргу, пакуль у нас было навучаньне, навучалі ўсіх яе падначаленых. Гэты праект, гэты досьвед стаўся вельмі прыемным і цёплым.

- Як на Вашую думку, у чым палягаў сакрэт посьпеху гэтага праекту? Гэта быў чалавечы фактар ці нешта іншае?

- Гэтая супрацоўніца сапраўды пяклася пра плён сваёй дзейнасьці і клапацілася пра сваіх падначаленых ды іх прафэсіяналізм. Адначасова яна хацела рабіць нешта для мясцовага насельніцтва. Яна разумела, што падобная супраца папросту неабходная. Тым больш, у той час насоўвалася “скарачэньне штату” у зьвязку з нейкімі захадамі ўладных структураў. Яе аддзел адказваў за пэнсіянэраў і інвалідаў. Атрымалася праблема – людзей трэба было наведваць, а супрацоўнікаў бракавала. Разам мы арганізавалі плённую супрацу – НДА, якія супрацоўнічалі з крызысным цэнтрам, сваімі сіламі арганізавалі наведваньні гэтых людзей.

Сутыкненьне мэнталітэтаў: постсавецкі і эўрапейскі

- А якія праблемы супрацы з НДА беларускімі ўзгадваюцца найперш?

- Былі праблемы з НДА, якія папросту ня мелі ўяўленьня пра альгарытм рэалізацыі сумесных эўрапейскіх праектаў. Яны пісалі скаргі кіраўніку праектнай групы - маўляў, я занадта шмат патрабавальная ў адпаведнасьці правілам і працэдурам. Але гэта правілы, прапісаныя ў кантракце з Эўрапейскай камісіяй! Мэнэджэр ім адказаў, што калі гэткія правілы занадта складаныя для вас, не выбірайце скандынаўскага партнэра. Гэта было жорстка. Але гэта адна з праблемаў, якую эўрапейскія НДА сустрэнуць у Беларусі. Прычына палягае ў сутыкненьні мэнталітэтаў постсавецкага і эўрапейскага грамадзтва. Для мяне гэта сталася пэўнай школай.

- Параўнальна зь іншымі рэгіёнамі, дзе Вы каардынавалі грамадзкія праекты, чым адметная Беларусь?

- Паўсюль свае адметнасьці, свае плюсы і мінусы. У Расеі больш складана. Мясцовае чынавенства, супрацоўнікі сацыяльных службаў меней адкрытыя, чым беларускія. Аўганістан, дзе я таксама працавала, наагул нельга параўноўваць з Беларусьсю. Бо нельга параўнаць краіну разьвіцьця з краінай пераходу. Яны - вельмі бедныя. Але ўсё адно задачы грамадзкага сэктару – аднолькавыя. Прыкладам, як зацікавіць мясцовае насельніцтва, як навучыць браць адказнасьць за сваё жыцьцё на сябе. Як пачаць супрацоўніцтва з уладай... І там сустракаюцца тыя ж перашкоды, што і тут. У Аўганістане урад вельмі станоўча ставіўся да супрацы. Але там небясьпечна. Замест словаў у дыялогу выкарыстоўваюць зброю. Некалькі нашых супрацоўнікаў загінулі там з-за таго, што былі вельмі актыўныя. Можа быць, занадта актыўныя. Натуральна, для супрацы ўсё ж трэба, каб людзі ўмелі пісаць і чытаць.

Мала хто за мяжой ведае, што ў беларусаў – яскравае пачуцьцё гумару

- Якія стэрэатыпы пра беларусаў трэба ламаць у Эўропе?

- У Эўропе вельмі аднабаковая інфармацыя - пра рэжым, пра афіцыёз. Вельмі няшмат інфармацыі пра людзей. Мала хто ведае, што гэта краіна зь вельмі высокім роўнем адукацыі, што краіна была ў ізаляцыі 10 гадоў, што прагрэсу ад гэтай ізаляцыі адбылося мала... Яшчэ вельмі мала інфармацыі пра тое, наколькі лёгка тут працаваць на роўні чалавек – чалавек. А таксама - пра вельмі яскравае пачуцьцё гумару беларусаў. Гумар чорны, але ён вельмі мне да спадобы. Беларусы ўмеюць атрымліваць асалоду ад жыцьця, радавацца жыцьцю... нават у вельмі нялёгкіх умовах беларускіх рэаліяў.

Людзі мусяць быць гатовымі браць на сябе адказнасьць...

- На Ваш погляд, за 11 год, што Вы назіраеце, ці зьмянілася беларускае ўсьведамленьне адказнасьці за ўласнае жыцьцё?

- Зьмянілася. 11 гадоў таму людзі, зь якімі я пачынала працаваць, яны былі цікаўныя і зацікаўленыя, яны хацелі браць актыўны ўдзел у грамадзкай дзейнасьці. Але штогод я назіраю, як дзяржава забірае гэтую адказнасьць на сябе. І людзі паступова проста губляюць і здольнасьць, і патрэбу адказваць за сябе. Нешта падобнае калісьці адбывалася ў маёй краіне. У 60-х, калі сацыял-дэмакраты прыйшлі да ўлады, яны ўзялі на сябе ўсю адказнасьць за чалавека  - ад нараджэньня да магілы. І мы зразумелі, што ня можам гэткае прыняць. Гэта занадта дорага. І цягам двух дзесяцігодзьдзяў людзі мусілі наноў навучыцца браць адказнасьць за сябе – на сябе. Усё часьцей людзі самастойна адкладаюць грошы на ўласную пэнсію, не чакаючы гэтага ад дзяржавы. Яны разумеюць, што дэмаграфічная сытуацыя ў краіне складаная, - моладзі, якая будзе зарабляць грошы на пэнсію састарэлым, усё меней. Таму людзі разумеюць, што мусяць самі несьці адказнасьць за сваё жыццё.

- Якія пэрспэктывы, на Ваш погляд, у грамадзкага сэктару Беларусі?

- Дзяржава, бізнэс і людзі НДА – тры часткі Беларусі. Людзі павінны быць гатовыя браць на сябе адказнасьць за той ці іншы кавалак дзейнасьці грамадзтва. Але дзяржава ўсё болей і болей абмяжоўвае грамадзянаў. Між гэтымі трыма часткамі мусіць быць баланс. А балансу няма, бо дзяржава не чуе голасу бізнэса і голасу НДА. Гэта створыць праблемы. Бо як можна ствараць нармальныя працуючыя законы, калі не ўлічваць галасоў “зьнізу”? Натуральна, я кажу як чалавек, што паходзіць з краіны, хіба не найлепш разьвітай у гэтым кірунку. У нас ніводны закон не прымаецца без падрабязных слуханьняў.

Гутарыла Юлія Дранчук