Краіна, якую мы можам згубіць. Як жывуць людзі каля Астравецкай АЭС (ФОТА)

Акции / Фото

Карэспандэнту Службы інфармацыі “ЕўраБеларусі” выпала пабываць у памежнай зоне ў некалькіх кіламетрах ад Літвы і даведацца, як жывуць мясцовыя жыхары.

“Гэта ж другі Чарнобыль будзе”

Да вёсачкі Быстрыца вядзе гравійка, якая пачынаецца неўзабаве пасля ідэальнай асфальтаванай трасы з Астраўца. Тут ездзяць хіба рэдкія легкавікі мясцовых ды машыны памежнікаў – да граніцы адсюль восем кіламетраў. Мы едзем дзвюма машынамі валанцёраў з Мінска, каб добраўпарадкаваць мясцовую крыніцу Святога Яна. Крыніца – свавольны (бо каторы ўжо раз мяняе русла) помнік прыроды, і, як кажуць месцічы, мае цудадзейную сілу. Напрыклад, нам расказалі, што ў людзей, якія ўмываліся крынічнай вадой, паляпшаўся зрок. Праўда гэта ці не – невядома, але крыніцу жыхары Быстрыцы і навакольных вёсак вельмі шануюць: паставілі каля яе капліцу ў гонар Святога Яна і штогод ладзяць тут фэсты і набажэнствы.

Крыніца Святога Яна нядаўна "выбрала" сабе новы шлях.

Увогуле, Быстрыца – унікальная вёска, і адна з самых старажытных на Беларусі. Упершыню яна згадваецца ў 1390 годзе, калі вялікі князь Ягайла заснаваў тут касцёл Узвышэння Святога Крыжа. Гэты храм цягам сваёй гісторыі ніколі не зачыняўся, хіба што на час перабудоў, калі ў 1760 годзе яго ўвасобілі ў стылі барока, пасля паўстання 1863 года перарабілі ў праваслаўную царкву, ды падчас рэканструкцыі ў 1926-м, калі касцёлу вярнулі яго папярэдні выгляд і перадалі каталікам.

Быстрыцкі касцёл Узвышэння Святога Крыжа.

– У савецкія часы людзі плацілі падатак, каб касцёл не зачынялі, і адстаялі яго, – распавяла мясцовая жыхарка цёця Лёля, у якой мы спыніліся на ноч.

Цёця Лёля жыве адна і трымае вялікую гаспадарку: карову, цялушку, чатырох свіней, два дзясяткі курэй, гусей, два сабакі і двух катоў. А яшчэ агарод з бульбай, ніву з жытам ды дзялянку пад сенакос. Гаспадыня 40 гадоў адпрацавала на ферме і па выніку атрымлівае два мільёны пенсіі – і з яе яшчэ ўмудраецца дапамагаць унуку, які вучыцца ў Гродне.

Да будаўнічай пляцоўкі АЭС адсюль 15 кіламетраў, цёця Лёля бачыць яе, калі выганяе пасвіць карову.

– Гэта ж другі Чарнобыль будзе, – хістае галавой жанчына. 

Увогуле Быстрыца, хоць і аддаленая ад трасы, але акуратная вёсачка. На цэнтральнай пляцоўцы падарожных сустракае вялізны валун са скульптурай Багародзіцы на ім, яго колькі дзён таму ўсталяваў мясцовы ксёндз. На кожным падворку – клумбачкі, скульптуркі, акуратныя грады, а трава абкошана нават уздоўж гасцінца.

Апроч крыніцы і касцёла ёсць у Быстрыцы яшчэ адна славутасць – старадаўні вадзяны млын. І хоць колавага механізму на ім ужо няма, але нейкім чынам млын працягвае працаваць, прынамсі, на збудаванні вісіць шыльда з рэжымам працы.

Вадзяны млын.

У вёсцы нам давялося сустрэцца і з памежнікамі. Праверыўшы нашы дакументы і дазвол на знаходжанне на памежнай тэрыторыі, яны пакінулі тэлефон, па якім трэба званіць на выпадак сустрэчы “нярускіх” – значыць, бежанцаў. Паводле мясцовых жыхароў, час ад часу тут сапраўды сустракаюцца ўцекачы з Украіны.

Будуюць дамы “для начальства” і крамы

На зваротным шляху заязджаем у вёсачку Слабодка. Праз усю вёску пралягае цудоўная траса, ёсць крама з рэстаранам, а сядзібкі – як з карцінак у часопісах. Гэтая дарога вядзе на памежны пункт пропуску “Катлоўка”. Але нас цікавіць адна мясцовая славутасць – крыж-меч у гонар 150-годдзя паўстання 1863-1864 гадоў, усталяваны тут два гады таму мясцовым актывістам Алесем Юркойцем, які з мінулай вясны сядзіць у турме. Алесь Юркойць працаваў на мытні, размаўляў па-беларуску і ўздымаў культурнае жыццё на Астравеччыне. Ён трапіў пад вядомую “справу мытнікаў”, калі нібыта за хабар пасадзілі ўсю змену. Расследаванне справы ідзе ў поўнай сакрэтнасці, хоць калісьці пра яе паведаміў сам Лукашэнка. Аднак нягледзячы на тое, што аўтар ідэі помніка знаходзіцца за кратамі, крыж яго стаіць. Прадавачка ў кавярні ахвотна падказала нам, як да яго дабрацца, “хоць сама там не была”. Тым не менш, указаны ёй шлях прывёў нас да гэтага даволі густоўнага помніка. Белы каменны крыж у выглядзе мяча стаіць на ўзгорку, над ім узвышаецца “Пагоня”, на рукаятцы-перакладзіне выбіты даты паўстання, а падмурак выкладзены каменнем з металічнымі выявамі косаў.

Крыж-меч у Слабодцы.

Наступны прыпынак робім у Астраўцы. Чысты прыемны гарадок з царквой, двума касцёламі і вадзяным млынам. І нават помнік Леніну тут не такі аграмадны, як у большасці беларускіх гарадоў, і надпіс на ім зроблены па-беларуску. Паўсюль акуратныя клумбачкі, трава выкашана, кустоўе прыгожа падрэзана, дамы пафарбаваныя. У будні дзень людзей на вуліцах больш, чым у Мінску, шмат бесклапотных мам з дзіцячымі вазкамі. Горад і цяпер выглядае някепска, а пры запуску атамнай станцыі, пэўна, яшчэ больш расквітнее. Аднак усё, што нагадвае пра рэактар у горадзе – будынак інфармацыйнага цэнтра АЭС, які стварылі “для правядзення інфармацыйна-асветнай працы з рознымі групамі насельніцтва” на тэму атамнай энергетыкі. Пакуль жа мясцовыя жыхары нейкіх зменаў у сувязі з будаўніцтвам станцыі не адчулі.

– Хіба што дамы новыя будуюць і крамы. Дамы, напэўна, для атамшчыкаў, але больш для начальства. А так нічога не змянілася, – падзялілася прадавачка адной з мясцовых крамак і дадала, што месцічы ўсё ж крыху пабойваюцца новай станцыі.

Пабойвацца ёсць чаго, нават сам краявід, у які побач з прыгожым вытанчаным варнянскім касцёлам уварваліся каржакаватыя блокі АЭС, выглядае пагрозліва. Усход і поўдзень Беларусі ўжо пакрытыя чорнай плямай радыяцыі, дык няўжо мы хочам пакрыць ёю і поўнач з захадам?..

Недалёка ад будучай АЭС знаходзіцца касцёл Святой Троіцы ў Гервятах - адзін з найпрыгажэйшых у Беларусі.