“Беларускі Майдан адбыўся ў 95-м”: у Мінску прэзентавалі новую кнігу Сяргея Навумчыка

Личности

Актавая зала сталічнага Палаца мастацтваў, дзе адбывалася прэзентацыя, была набітая бітком яшчэ да яе пачатку. Такое адчуванне, што сабраўся ўвесь Фронт старой загартоўкі. Вядома, кніжак, якія раздавалі бясплатна, усім не хапіла, але да канца вечарыны абяцалі прывезці яшчэ.

Прэзентацыю вёў журналіст “Радыё Свабода” Валер Каліноўскі, напрацягу ўсёй імпрэзы на сувязі па скайпу быў і сам аўтар, які жыве і працуе ў Празе. Гэта трэцяя яго кніга з цыклу пра 1990-я, раней былі прэзентаваныя “91” і “94”.

Кніга распавядае пра галоўную палітычную падзею 1995 года, якая карэнным чынам змяніла далейшы лёс Беларусі. Гэта рэферэндум аб замацаванні рускай мовы ў якасці другой дзяржаўнай і змене дзяржаўнай сімволікі – бел-чырвона-белага сцяга і герба “Пагоня” – на сучасныя сімвалы.

 “Мы ўсе ўдзельнікі барацьбы за гісторыю, за мінулае, але ў ХХ стагоддзі веды пра гісторыю сталі інструментам татальнага кіравання дзяржавай”, – зазначыў кіраўнік беларускай службы “Радыё Свабода” Аляксандр Лукашук, які ініцыяваў выданне кнігі.  

Як патлумачыў сам Сяргей Навумчык, 1990-я супалі з нацыянальным Адраджэннем, “залатым” часам беларускай гісторыі ХХ стагоддзя.

“Мне воляй лёсу давялося спрычыніцца да гэтых падзей. 95-ты быў пераломным, і пачаўся з заявы Лукашэнкі аб інтэграцыі з Расіяй. За сем гадоў Адраджэння ўтварыўся клас грамадзянскай супольнасці, і ён быў гатовы супрацьстаяць гэтай анэксіі нават коштам жыцця”, – заявіў аўтар.

Па яго словах, гонар нацыі, што падтрымліваў людзей у тыя часы, трэба было знішчыць. І гэтым гонарам, які трапіў пад удар, былі абраны нацыянальная мова і сімволіка. Тады дэпутаты Вярхоўнага Савета 12 склікання у знак пратэсту пайшлі на крайнія меры – абвясцілі галадоўку.

“Дэпутаты гатовыя былі стаяць на смерць. Цэнтральны эпізод кнігі – наша галадоўка ў Авальнай зале. Мы пратэставалі супраць рэферэндуму. Акцыя была вельмі эфектыўная, ужо ў пешыя гадзіны галадоўкі пытанні Лукашэнкі правальваліся адно за другім, яны не набіралі галасоў. Мы глядзелі дэпутатам у вочы, і яны бачылі, што мы гатовыя на ўсё, нават пакласці свае жыцці”, – сказаў Навумчык. І дадаў, што збіццё дэпутатаў парламента ў той час, калі яны разглядалі пытанне рэферэндума, аўтаматычна зрабіла яго вынікі нікчымнымі.

“Для мяне дэ-юрэ герб “Пагоня” і бел-чырвона-белы сцяг засталіся дзяржаўнымі, і прыйдзе час, калі яны будуць вернуты дэ-факта”.

Як распавёў адзін з дэпутатаў Вярхоўнага Савета 12 склікання Мікалай Крыжаноўскі, дэпутаты апазіцыі былі за тое, каб Беларусь была парламенцкай рэспублікай, але большасць прыняла рашэнне на карысць сённяшняй сістэмы.

Пісьменнік Уладзімір Арлоў сказаў, што кнігі Сяргея Навумчыка былі б вельмі важнымі, калі б мы жылі ў свабоднай краіне, стакроць яны важныя ў краіне несвабоднай.  

Свой відэазварот даслаў і лідар КХП БНФ “Адраджэнне” Зянон Пазняк.

“Антыбеларускі рэжым стараецца замоўчваць падзеі гісторыі. Тым не менш удаецца гэтую гісторыю пісаць. Гэтым займаюцца, на жаль, толькі два чалавекі, і першы з іх – Сяргей Навумчык”, – лічыць палітык.

На яго думку, з падзей красавіка1995 года пачаўся палітычны пераварот у краіне. Аднак міжнародная супольнасць тады гэтага зразумець не захацела.

Яшчэ адзін з тагачасных дэпутатаў ад апазіцыі, старшыня Таварыства беларускай мовы імя Францыска Скарыны Алег Трусаў, глядзіць на цяперашняе становішча ў Беларусі даволі аптымістычна.

“Гэта час не страчаны, іначай тут былі б расійскія танкі, а мы б сядзелі не ў гэтай зале, а на Салаўках, – паспрачаўся з Навумчыкам старшыня ТБМ. – Сімволіка жывая, усё наперадзе”, – сказаў Трусаў і прывёў прыклад нядаўняй нацыянальнай эйфарыі футбольнага матчу Беларусь – Україна ў Львове.

“Мы бачым, як ствараецца новая беларуская гарадская нацыя, падыходзім да новай хвалі Адраджэння”, – заключыў Алег Трусаў.

Ён параіў аўтару перакласці яго кнігі на англійскую мову, каб пра падзеі ў нашай краіне даведаўся ўвесь свет – на яго думку, тады адносіны да Беларусі рэзка памяняюцца.

Намеснік старшыні КХП БНФ Юрый Беленькі прызнаўся, што ў 95-м дэпутаты апазіцыі ўжо парадкам стаміліся, бо “цягнулі працу на грамадскіх пачатках, і ўлада за гэты час навучылася супраць нас змагацца”. Але ён мяркуе, што суд над ёй яшчэ абавязкова адбудзецца. Тым больш, што як заявіў былы суддзя Канстытуцыйнага суда Беларусі Міхаіл Пастухоў, рэферэндум 1995 года “супярэчыць не толькі Канстытуцыі, але і нацыянальным інтарэсам беларускага народа. А тыя дзеянні, што ўчынілі ў Авальнай зале, – злачынства, якое можна разглядаць як захоп дзяржаўнай улады неканстытуцыйным шляхам”. Юрыст лічыць, што нацыянальныя сімвалы яшчэ вернуцца, бо яны былі аднятыя ў народа незаконна.

Юрый Беленькі таксама дадаў, што любое змаганне – ці то прыход на пікет, ці то выхад з нацыянальным сцягам на Дзяды – гэта змаганне за Беларусь, і заклікаў байкатаваць чарговыя клоўнскія выбары.

Менавіта 20 гадоў таму, у 1995-м, адбылася трансфармацыя Беларусі з еўрапейскай краіны ў азіятчыну, “рускі свет”, мяркуе ўдзельнік апісаных у кнізе падзей, дэпутат Сяргей Антончык. Больш смела яго думку выразіў Валянцін Голубеў:

“Тады пачаўся беларускі Майдан, які прывёў да таго, што мы атрымалі цяпер”, - перакананы ён.

Акурат пасля прамовы Голубева прывезлі яшчэ адну партыю кніг, і людзі, не чакаючы завяршэння прэзентацыі, кінуліся па іх. У гэты момант узнікла адчуванне, што народ так і застаўся дзесьці ў “дэфіцытных” 90-х… Але паціху прысутных суцішыў запіс голасу Васіля Быкава, які каментаваў галадоўку і збіццё дэпутатаў у Авальнай зале Дома ўраду.

На прэзентацыі прысутнічалі бацькі Сяргея Навумчыка, якіх гледачы віталі воплескамі. Іосіф Навумчык, бацька аўтара, які ўзначальвае віцебскае Таварыства беларускай мовы, не пагадзіўся са сваім мінскім калегам Алегам Трусавым.

“Хай Трусаў і гаворыць, што не ўсё страчана, але сёння мы маем пакаленне, якое не валодае беларускай мовай і не можа на ёй размаўляць”, – канстатаваў ён.

На заканчэнне імпрэзы Сяргей Навумчык сказаў, што калі б не было рэферэндума, Беларусь жыла б зусім інакш – варта паглядзець на суседнія Літву і Латвію.

“Калі чуў прамовы дэпутатаў, адчуў, што вярнуўся на 20 гадоў назад, у той Мінск”.

Ён таксама паабяцаў працягваць гэты цыкл 1990-х, і паведаміў, што наступная кніга – “96” – будзе вельмі асабістай.

Калі прэзентацыя скончылася, усе прысутныя дэпутаты Вярхоўнага Савета выйшлі на сцэну, каб разам сфатаграфавацца. Зала ўстала і пачала апладзіраваць героям свайго часу.

Сяргей Навумчык – беларускі журналіст, палітык. Нарадзіўся ў 1961 годзе ў Паставах. У 1990 – 1996 гадах дэпутат Вярхоўнага Савета Беларусі. 11 красавіка 1995 года разам з іншымі дэпутатамі ад апазіцыі БНФ абвясціў у Авальнай зале Дома ўраду галадоўку пратэсту супраць ініцыяванага Лукашэнкам рэферэндума пра дзяржаўную мову і сімволіку. У ноч на 12 красавіка 1995 дэпутаты былі выкінутыя з залы паседжанняў і жорстка збітыя спецпадраздзяленнем КДБ і спецназам. У 1996 годзе пакінуў Беларусь.