Андрэй Казакевіч: Iснуюць два фактары, якія могуць уплываць на рост пратэстаў у Беларусi

Інстытут палітычных даследаванняў “Палітычная сфера” прагназуе на 2015 год пэўны рост палітычных і сацыяльных акцыяў пратэсту. Агульнанацыянальныя палітычныя акцыі кшталту прэзідэнцкіх выбараў заўсёды актывізавалі частку беларускага грамадства. А падзенне жыццёвага ўзроўню беларусаў хутчэй за ўсё прывядзе да павышэння пратэстнай актыўнасці. Аднак рост колькасці акцыяў наўрад ці прывядзе да павелічэння іхняга ўплыву на палітычныя працэсы ў Беларусі.

Інстытут “Палітычная сфера” правёў даследаванне “Пратэстная актыўнасць ў Беларусі ў 2014 годзе (вулічныя акцыі, выбарчыя пікеты, сацыяльныя канфлікты)”. Па звестках аналітыкаў, у 2014 годзе, за кошт выбарчых пікетаў, адбылося больш публічных акцый, чым у 2013 - м: 81 супраць 64. Але чакалася, што пратэстная актыўнасць беларускіх палітычных актараў вырасце ў большай ступені: на фоне мясцовых выбараў, напярэдадні прэзідэнцкіх выбараў і на тле падзей ва Украіне. Апошнія сыгралі сваю ролю – 17 з 52 публічных акцый (без уліку выбарчых пікетаў) былі прысвечаны ўкраінскім падзеям. У сувязі з гэтымі падзеямі таксама адбылася палітызацыя такіх суб’ектаў, як фанацкія каляфутбольныя субкультуры (вынікі не прымусілі сябе чакаць - на дзейнасць фанацкіх груповак звярнулі больш пільную ўвагу органы ўлады).

Колькасць выяўленых за 2014 год сацыяльных сутыкненняў таксама нязначна вырасла (46 у 2014 годзе, супраць 39 у 2013 годзе), прычым выключна за кошт працоўных канфліктаў: калі ў 2013 г. іх было налічана 11, то ў 2014 годзе - ужо 18, што можа дадаткова сведчыць пра пагаршэнне эканамічнай сітуацыі (хуткі рост цэн і вельмі невысокі рост заробкаў, запазычанасці прадпрыемстваў).

2015 – год прэзідэнцкіх выбараў у Беларусі, калі традыцыйна вырастае актыўнасць палітычных арганізацый, а ўлады імкнуцца звесці сацыяльную напружанасць у грамадстве да мінімуму. Таму ад яго можна чакаць большага, у параўнанні з 2013 і 2014, росту як палітычных, так і сацыяльных выступленняў. Пры гэтым “паспяховаць” (колькасць пазітыўных рашэнняў) у выпадку непалітычных акцый пратэсту можна заўважна вырасці.

Галоўныя тэндэцыі мінулага года і прагнозы на 2015 год Службе інфармацыі “ЕўраБеларусі” каментуе дырэктар Інстытута палітычных даследаванняў “Палітычная сфера” (Літва) Андрэй Казакевіч.

- Якія тэндэнцыі ў пратэстных настроях беларусаў выявіла даследаванне інстытута “Палітычная сфера”?

- Пратэстная актыўнасць даволі невысокая, прынамсі, у параўнанні з Украінай. Большасць пратэстных акцыяў носяць малаколькасны характар. Абсалютная большасць акцый (калі не лічыць адзіночныя пікеты) не з’яўляюцца палітычнымі, то бок, не звязаныя з палітызацыяй тых ці іншых сфераў жыцця.

Фактычна самі пратэсты выступаюць механізмам звяртання ўвагі мясцовай улады , дырэктараў прадпрыемстваў, кіраўніцтва краіны на сацыяльныя або эканамічныя праблемы.

- Пратэстныя выступленні летась насілі выключна сацыяльны характар. Што гэта азначае?

- Не зусім так. Мела месца і шмат палітычных акцый. Але справа ў тым, што з іх толькі ў чатырох прымала удзел больш за 100 чалавек, а абсалютная большасць мела характар пікетаў з удзелам аднаго ці некалькіх чалавек.  Відавочна, што кантроль за палітыкай, палітычнымі працэсамі, у тым ліку і пратэстамі, з боку ўладаў дастаткова высокі. Таму асаблівага маштабу гэтыя акцыі не набылі. Прычынай таму з’яўляюцца ў тым ліку і падзеі ва Украіне, якія паказалі, што стыхійны пратэст можа прывесці да непрапарцыйнага гвалту. Большасць беларусаў відавочна не хоча, каб падзеі ў Беларусі развіваліся па ўкраінскім сцэнары.

Асноўным фактарам немасавасці пратэсту стаў досыць надзейны кантроль за палітычным жыццём з боку ўладаў, прэвентыўныя захады. Трэба таксама адзначыць, што сапраўды масавых акцыяў, у якіх удзельнічалі б хаця некалькі соцень людзей, зафіксавана вельмі мала, і звязаныя яны з традыцыйным апазіцыйным календаром святкавання пэўных датаў, а з палітычнай сітуацыяй у краіне яны звязаны толькі ўскосна.

- Летась зафіксаваны рост пратэстаў у параўнанні з 2013 годам. Аднак іхняя эфектыўнасць надзвычай нізкая. З чым гэта звязана, з малаколькаснасцю акцыяў?

- Найперш, так. Рост пратэстных настрояў трэба звязваць з мясцовымі выбарамі, што прывяло да павелічэння колькасці пікетаў, іншых дробных акцыяў. А нізкая эфектыўнасць звязаная з тэндэнцыяй памяншэння колькасці ўдзельнікаў, агульным крызісам у апазіцыі. Калі казаць пра палітычныя акцыі, то яны больш адрасаваныя медыям. У сучасных палітычных умовах змена фармату акцый малаверагодная: як толькі такі акцыі прыцягнуць большую ўвагу грамадскасці, то можна чакаць павышэння прэвентыўных захадаў з боку ўлады. 

- На 2015 год, год прэзідэнцкіх выбараў, даследчыкі прагназуюць рост як сацыяльных, так і палітычных пратэстаў. Ці бачныя прыкметы росту пратэстнай актыўнасці?

- Трэба адразу зазначыць, што гэта толькі прагноз. Прадбачыць такія працэсы цяжка, і падзеі могуць разгортвацца па рознаму.  Але існуюць два фактары, якія могуць уплываць на рост пратэстаў.

Па-першае, значнае пагаршэнне эканамічнай сітуацыі, рост беспрацоўя, скарачэнне магчымасцей працаўладкавання, падзенне даходаў і агульнае падзенне жыццёвага ўзроўню. Усё гэта павышае сацыяльную напружанасць у грамадстве і,  на нашу думку, мусіць прывесці да пэўнага росту пратэстнай актыўнасці.

Другі фактар – прэзідэнцкія выбары. Удзельнікі кампаніі (палітычныя партыі, кааліцыі, кандыдаты) так ці інакш будуць імкнуцца прыцягнуць да сябе ўвагу і мабілізаваць прыхільнікаў, што можа выліцца ў рост палітычных пратэстных акцый. Малаверагодна, што гэтыя акцыі будуць вельмі масавымі і частымі, але пэўная частка грамадства пад прэзідэнцкую кампанію будзе мабілізавана. Хаця ў гэтай кампаніі апазіцыя выглядае вельмі фрагментаванай, слаба актыўнай, і акцэнт не робіцца на масавыя акцыі. Падзеі  пасля выбараў 2010 года і палітычны крызіс ва Украіне, вельмі моцна уплываюць і на грамадства і на апазіцыйныя арганізацыі, пераш за ўсё ў форме непакою, што масавыя акцыі могуць прывесці да некантраляванага гвалту.

Аднак прэзідэнцкая кампанія і падзенне жыццёвага ўзроўню прывядуць да пэўнага росту пратэстных настрояў. Хаця само па сабе павелічэнне колькасці акцыяў не азначае, што іх уплыў на палітычныя працэсы будзе ўзрастаць і акажацца істотным. Тут варта адзначыць, што ў кантэсце выбарчай кампаніі адкрываецца “акно магчымасця” для непалітычных акцый пратэсту. Імкнучыся такія выступы як мага хутчэй пагасіць, улады будуць больш схільныя ісці на саступкі і кампрамісы. 

- Даследаванне параўновае ступень пратэстных настрояў у Беларусі з перадмайданавай Украінай. Як далёка Беларусь знаходзіцца ад перадмайдаванага незадавальнення?

- Калі аналізаваць колькасць, то пратэстная актыўнасць ў Беларусі больш чым у 8 разоў ніжэйшая, чым ва Украіне напярэдадні Майдана. Гэта сведчыць за тое, што верагоднасць развіцця палітычнай сітуацыі па ўкраінскім сцэнары невысокая. І шчыльнасць акцыяў меншая, і колькасць удзельнікаў. У Беларусі значна менш каналаў мабілізацыі насельніцтва пад акцыі пратэсту, больш абмежаваныя ўмовы для іх правядзення – усё ў сукупнасці паказвае, што градус напружанасці ў беларускім грамадстве, якая можа выпліснуцца ў масавы пратэст, як мінімум у 8 разоў ніжэйшы, чым ва Украіне.