Андрэй Ягораў: У Беларусі праводзілася мэтанакіраваная палітыка вынішчэння НДА

Беларусь знаходзіца на апошнім месцы па колькасці няўрадавых арганізацый сярод краін Усходняга партнёрства. Пра гэта сведчаць дадзеныя кароткага аналітычнага агляду “Грамадзянская супольнасць Беларусі: актуальны стан і ўмовы развіцця”, падрыхтаванага Цэнтрам еўрапейскай трансфармацыі. Як адзначаецца ў аглядзе, паводле вельмі грубых падліках у Беларусі агульная колькасць няўрадавых арганізацый (зарэгістраваных у Беларусі як грамадскія аб'яднанні і ў іншых арганізацыйна-прававых формах, зарэгістраваных у іншых краінах, а таксама незарэгістраваных) можа складаць каля 3000. Для параўнання: у Азербайджане налічылі 4 100 арганізацый,  у Арменіі 4 000, ва Украіне 75 828, у Малдове 9 315, у Грузіі 20 206.

У параўнанні з іншымі краінамі рэгіёна Усходняга партнёрства, у Беларусі налічваецца найменшая колькасць грамадскіх арганізацый як у абсалютных лічбах, так і ў пераліку на 100 тыс. насельніцтва. Чаму наша краіна ізноў апынулася “ў хвасце”, як можна паўплываць на сітуацыю з НДА ў сучасных умовах і ці азначаюць статыстычныя паказчыкі, што ў Беларусі менш дэмакратыі, чым у Азербайджане? Служба інфармацыі “ЕўраБеларусі” папрасіла дырэктара Цэнтра еўрапейскай трансфармацыі Андрэя Ягорава пракаментаваць вынікі аналітычнага агляду.

– У Беларусі праводзілася мэтанакіраваная палітыка вынішчэння НДА. Уздым росту колькасці арганізацый грамадзянскай супольнасці адбываўся ў 1995 – 1998 гадах, і гэта пачало ствараць пагрозу для існавання палітычнага рэжыму. Грамадзянская супольнасць была сховішчам матэрыяльных, чалавечых і іншых рэсурсаў для таго, каб яго знішчыць. Ён бачыў гэтую пагрозу і пачаў вынішчэнне і мэтанакіраванае ўскладненне ўмоў для стварэння і дзейнасці НДА, якое працягваецца з 1999 года. У іншых краінах такога не было. Напрыклад, у Азербайджане свая спецыфіка: там існуе сістэма дзяржаўнай падтрымкі прадзяржаўных НДА. Гэта “спакойныя” дэпалітызаваныя арганізацыі, якія не ставяць ніякіх мэтаў, акрамя сэрвісна-побытавых, і задавальняюць дзяржаву. Але ў Беларусі нават такога не было. Толькі ў апошнія некалькі гадоў з’яўляюцца вельмі кволыя спробы падтрымкі некаторых арганізацый, акрамя ідэалагічна-прадзяржаўніцкіх. Гэтая падтрымка выражаецца ў распрацоўцы закона “Аб дзяржаўнай сацыяльнай замове”, паводле якога частку сэрвісных паслуг можна перакладваць на НДА. Трохі палепшылася сістэма, звязаная з магчымасцю краўдфандынга, спонсарскімі сродкамі, пачаліся стварацца дзяржаўныя структуры пры выканкамах для працы з замежнымі грантамі. Але гэта толькі ў апошнія гады, да гэтага нават прадзяржаўніцкія і апалітычныя аб’яднанні ў Беларусі не мелі шанцаў развіцца.

– Ці можна неяк паўплываць на гэтую сітуацыю?

– Пры сучасных умовах яе немагчыма выправіць (калі толькі дзяржаўная палітыка не зменіцца), таму што гэта вельмі праблемная сфера дзейнасці, звязаная з персанальнымі рызыкамі і рызыкамі для арганізацыі. Значна прасцей існаваць у форме камерцыйнага прадпрыемства ці ўстановы, а не грамадскай арганізацыі. Людзі абіраюць шлях найменшых складанасцяў і ідуць у іншыя сферы дзейнасці, пазбягаючы грамадскай.

Немагчыма даць агульную рэкамендацыю для ўсіх, усё залежыць ад сферы дзейнасці і таго, чым займаецца арганізацыя. Яна можа абапірацца на розныя механізмы пазбягання складанасцяў. Калі арганізацыя займаецца палітычнай дзейнасцю (я тут маю на ўвазе ўвогуле policy: нават калі гэтая супольнасць спрабуе мяняць сістэму аховы здароўя Беларусі, ствараецца праблемная сітуацыя і дзяржава бачыць гэтую НДА як ворага), то часта адзіным выйсцем для яе з’яўляецца рэгістрацыя за мяжой. Для некаторых праваабарончых арганізацый існаванне ў незарэгістраваным стане (як Праваабарончы цэнтр “Вясна”) – гэта прынцыповая пазіцыя: яны дэкларуюць, што з’яўляюцца беларускай арганізацыяй, таму не мусяць рэгістравацца за мяжой, а калі іх пазбаўляюць рэгістрацыі ў Беларусі – гэта відавочнае парушэнне прынцыпаў свабоды асацыяцый.

– Не так даўно атрымала дзяржаўную рэгістрацыю кампанія “Гавары праўду!”, якая пераследуе цалкам сабе палітычныя мэты. Як можна патлумачыць такую выбарачнасць дзяржавы пры задавальненні той ці іншай заяўкі на рэгістрацыю аб’яднання?

– Некаторыя арганізацыі рэгіструюць дзеля дэманстрацыі таго, што ў Беларусі ёсць змены да лепшага. Гэта адбываецца ў рамках гульні ў лібералізацыю, каб паказаць “аўтарытарны рэжым з чалавечым тварам”. У свой час дзеля гэтых мэтаў быў зарэгістраваны рух “За Свабоду!”. Гэта сімвалічны акт рэгістрацыі вядомай, але адзінкавай арганізацыі: “Так, у нас сядзяць два дзясяткі “белых легіянераў”, затое мы “Гавары праўду!” зарэгістравалі”. Гэта робіцца дзеля такога кшталту рыторыкі. Тым больш, “Гавары праўду!” у апошнія гады відавочна грае ў гэтай палітычнай логіцы эвалюцыйных зменаў, падыгрываючы ўладам.