З каго складаецца беларускі пратэст?

Policy & Politics

Падпісвайцеся на наш Telegram-канал «Думаць Беларусь»!

У межах праекта праводзілася сем хваль даследаванняў (метадам паўструктураваных інтэрв’ю і ўключанага назірання) мінскіх масавых акцый з 16 жніўня па 13 верасня 2020 года.

У сваім аналізе Аксана Шэлест абапіраецца не толькі на вынікі даследавання «Голас вуліцы», але і на дадзеныя іншых разнастайных даследаванняў:

«Мы сёння можам абапірацца на дадзеныя цэлага шэрагу даследчых праектаў — на нашыя назіранні і апытанні ў жніўні-верасні («Голас вуліцы»), на дадзеныя асобных анлайн-апытанняў (анлайн-апытанне Chatham House), на рэгулярныя замеры «Народнага апытання», на вынікі даследавання сваёй аўдыторыі платформы «Голас». Аднак, нягледзячы на тое, што даследаванняў шмат, яны ўсе маюць свае абмежаванні, і ніводнае з іх не рэпрэзентатыўнае ні для Беларусі ў цэлым, ні для ўдзельнікаў пратэстаў.

Таму выводзіць нейкія строгія колькасныя характарыстыкі той часткі беларускага грамадства, якая сёння адстойвае сваё права на выбар будучыні і аднаўленне законнасці ў краіне, было б непрафесійна.

Яшчэ адзін фактар, які трэба ўлічваць, гэта працягласць беларускіх пратэстаў. Мы гаворым не аб разавай акцыі, а аб працэсе, які доўжыцца ўжо амаль паўгода, у якім розныя людзі ў розных формах выказваюць сваю пазіцыю. Розныя сацыяльныя і ўзроставыя групы больш актыўна (ці больш прыкметна) удзельнічаюць на адных этапах, іншыя выходзяць на першы план на другіх.

У жніўні — пачатку верасня айцішнікi былі значна больш прыкметныя ў структуры пратэсту; у пачатку верасня на першы план выйшлі студэнты, гэта значыць моладзь; са з’яўленнем такога фармату, як «марш пенсіянераў», больш прыкметнымі сталі людзі старэйшага ўзросту і г.д.

Тое, што трэба дакладна разумець пра беларускі пратэст, што гэта не пратэст нейкіх асобных пакаленняў ці сацыяльных груп. У актыўнае супрацьстаянне існаму рэжыму на сённяшні дзень уключаныя прадстаўнікі ўсіх пакаленняў, усіх сектараў, розных прафесійных супольнасцей і сацыяльных слаёў.

Адзін са спосабаў візуалізацыі гэтага разнастайнасці — гэта «цэхавыя» заявы, пісьмовыя і відэазвароты, адмысловыя акцыі пратэсту тых ці іншых сацыяльных груп і прафесійных супольнасцей, якія былі вельмі распаўсюджаныя ў жніўні-верасні 2020 года. Акцёры і спартоўцы, IT-індустрыя, навукоўцы і настаўнікі, медыкі і будаўнікі, работнікі гандлю і сферы паслугаў, пенсіянеры і студэнты не проста ўдзельнічаюць у пратэставых акцыях, але арганізуюць свае фарматы, з выказваннем не толькі грамадзянскай пазіцыі, але і цэхавай прыналежнасці.

Калі ўсё ж паспрабаваць прааналізаваць дадзеныя некаторых асобных даследаванняў, арыентаваных менавіта на пратэставую частку грамадства, кожнае з якіх не прэтэндуе на рэпрэзентатыўнасць, але мае даволі масавы ахоп (у першую чаргу, гэта сістэматычныя зрэзы праекта «Народны апытанне», а таксама дадзеныя платформы «Голас» аб сацыяльна-дэмаграфічным партрэце сваіх падпісантаў), разам з вынікамі ўключанага назірання і апытанняў на акцыях пратэсту ў жніўні-верасні (праект «Голас вуліцы»), дазваляюць сфармуляваць наступныя высновы наконт сацыяльна-дэмаграфічнай структуры пратэста:

• практычна роўны гендэрны баланс, адсутнасць прэвалявання мужчын ці жанчын;
• прэваляванне, але не дамінаванне ўзроставай групы 20-45 гадоў; прадстаўленасць у пратэсце ўсіх пакаленняў;
• прэваляванне, але не абсалютнае дамінаванне прыватнага сектара і новых форм занятасці (фрыланс, самазанятасці і інш.) над дзяржаўным сектарам (прадстаўнікі апошняга складаюць прыкладна траціну ўдзельнікаў актыўных форм пратэсту);
• прыкладна роўны падзел актыўнасці паміж Мінскам і рэгіёнамі (каля 50% актыўнасці прыпадае на сталіцу);
• прэваляванне асобаў з вышэйшай адукацыяй.

Яшчэ адной крыніцай дадзеных аб сацыяльна-дэмаграфічных характарыстыках удзельнікаў пратэставага руху служаць, як гэта ні сумна, звесткі пра затрыманых і асуджаных паводле адміністрацыйных або крымінальных артыкулаў у перыяд «выбарчай кампаніі» і падчас пратэставых акцый. Поўныя дадзеныя нам недаступныя; да асобных «усплёскаў» статыстыкі ГУУС, якія часам нейкім чынам трапляюць у інфармацыйную прастору, незразумела, як ставіцца.

Спецпраект «23.34», які збірае гісторыі ўдзельнікаў пратэстаў, што сутыкнуліся з затрыманнямі за ўдзел у акцыях пратэсту, пабудаваў свой «партрэт пратэстоўца» на падставе апрацоўкі больш як 5 тысяч гісторый. Зразумела, што гэты праект таксама не прэтэндуе на рэпрэзентатыўнасць; акрамя таго, размеркаванне гендэрных і ўзроставых характарыстык «пратэстоўцаў» і тых, хто трапіў пад арышт і затрыманні, будуць адрознівацца (пры тым, што на акцыях пратэсту могуць затрымаць любога, усё ж жанчын, людзей пажылога веку і непаўналетніх затрымліваюць менш).

Аднак гэты праект цікавы з пункту гледжання прадстаўленасці людзей з розных сектараў (18% тых, хто даслаў свае гісторыі ў праект — дзяржаўныя службоўцы і супрацоўнікі дзяржаўных прадпрыемстваў, 58% працуюць у прыватным сектары), а таксама разнастайнасцю прафесійных сфер, што яшчэ раз пацьвярджае тэзіс пра тое, што пратэставы рух у Беларусі ахоплівае ўсе сацыяльныя пласты».

Падпісвайцеся на наш Telegram-канал «Думаць Беларусь»: http://t.me/methodology_by!